«Η ΕΝΤΑΞΗ ΤΟΥ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΠΑΝΗΓΥΡΙΟΥ ΤΟΥ ΣΥΡΡΑΚΟΥ ΣΤΟ ΕΘΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΆΥΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ» Ελευθερία Γκαρτζονίκα - Κώτσικα, Πρόεδρος Συνδέσμου Συρρακιωτών Αθήνας, Εκπρόσωπος Επιτροπής των Φορέων του Συρράκου.

Καλησπέρα σε όλους και Χρόνια Πολλά

     Σήμερα είναι μια μέρα γιορτής για το Συρράκο! Ανέκαθεν οι Συρρακιώτες γιορτάζουμε τη Μεταμόρφωση του Σωτήρος με πανηγύρι στο χοροστάσι του χωριού μας. Παλαιότερα, ήταν το τρίτο στη σειρά, μετά των Αποστόλων και του Άι-Λιος και το προτελευταίο, πριν από αυτό του Δεκαπενταύγουστου που είναι το μεγαλύτερο και το τελευταίο του καλοκαιριού για το Συρράκο.

Τα πανηγύρια είχαν πάντα εξέχουσα θέση στη ζωή των Συρρακιωτών και του Συρράκου. Αποτελούσαν μοναδικό χωροχρονικό σημείο συνάντησης των διασκορπισμένων Συρρακιωτών, ενώ και σήμερα κινητοποιούν τους Συρρακιώτες ν΄ ανέβουν στο χωριό και να ανανεώσουν τους δεσμούς με την κοινότητά, τον τόπο και το πολιτισμικό παρελθόν και παρόν. Όλα ακολουθούν την ίδια τελετουργική πρακτική και για το λόγο αυτό χρησιμοποιήσαμε τον όρο πανηγύρι και όχι πανηγύρια στο δελτίο που υποβάλλαμε, συνιστούν δηλαδή ένα μοντέλο πανηγυριού.

-          Θα κάνω μια μικρή αναφορά τώρα στη διαδικασία ένταξης του πανηγυριού στο Εθνικό Ευρετήριο

     Η πρώτη σκέψη για την πιθανότητα ένταξης του παραδοσιακού πανηγυριού στο εθνικό ευρετήριο διατυπώθηκε σε αυτήν εδώ την αίθουσα πριν δύο χρόνια, το καλοκαίρι του 2014, στο πλαίσιο μιας εκδήλωσης προβληματισμού για την αναπαράσταση της μουσικοχορευτικής κληρονομιάς του Συρράκου. Στη συνάντηση των φορέων που ακολούθησε, η πρόταση έγινε πιο συγκεκριμένη και στη συνέχεια ανακοινώθηκε ευρύτερα μέσω της εφημερίδας μας Αντίλαλοι του Συρράκου.  Προς το τέλος του 2015 συστάθηκε μια επιτροπή με εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης και των Συνδέσμων, ώστε να ασχοληθεί με τη συγκέντρωση του υλικού και τη συμπλήρωση και υποβολή του δελτίου στην αρμόδια διεύθυνση του υπουργείου πολιτισμού, στην οποία συμμετείχαν: Ο Χρήστος Σκαμνέλος Αντιδήμαρχος του Δήμου Β. Τζουμέρκων, ως εκπρόσωπος του Δήμου και του Συνδέσμου Συρρακιωτών Φιλιππιάδας & Κάμπου, ο Νίκος Γκίζας Τοπικός Πρόεδρος Συρράκου, ως εκπρόσωπος της Τοπικής Κοινότητας Συρράκου, ο Ηλίας Δήμας ως εκπρόσωπος του Συνδέσμου Συρρακιωτών Αθήνας, ο Ιπποκράτης Αλέξης ως εκπρόσωπος του Συνδέσμου Συρρακιωτών Ιωαννίνων και ο Κώστας Σάνης ως εκπρόσωπος του Συνδέσμου Συρρακιωτών Πρέβεζας. Ο συντονισμός της επιτροπής και η επιμέλεια του δελτίου ανατέθηκε στην υποφαινόμενη. Ακολούθησε η πρώτη επαφή μας με τους εκπροσώπους της Διεύθυνσης Νεότερου Πολιτιστικού Αποθέματος & Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού, την Δ/ντρια κ. Βίλη Φωτοπούλου και τον Προϊστάμενο του τμήματος κ. Γιάννη Δρίνη, ο οποίος μας κάνει την τιμή να είναι και σήμερα μαζί μας. Αυτή η συνάντηση ήταν τόσο ενθαρρυντική και ελπιδοφόρα, ώστε και οι μικρές επιφυλάξεις που τυχόν υπήρχαν αλλά και οι δυσκολίες του όλου εγχειρήματος παραμερίστηκαν και με ενθουσιασμό ξεκινήσαμε όλοι μαζί να εργαστούμε για την συμπλήρωση του δελτίου. Με την καλή συνεργασία όλων των μελών της επιτροπής και τη συνεχή βοήθεια και υποστήριξη των εκπροσώπων του υπουργείου, καταφέραμε να ολοκληρωθεί με επιτυχία η όλη διαδικασία.

   Ως εκπρόσωπος της επιτροπής των φορέων του Συρράκου τους ευχαριστώ θερμά όλους. Ευχαριστώ επίσης τους συμπατριώτες μας που βοήθησαν με υλικό και πληροφορίες για το πανηγύρι και ειδικά όσους μας παραχώρησαν φωτογραφίες για το δελτίο.

Πολλοί από εσάς ίσως αναρωτηθείτε, γιατί επιλέξαμε το πανηγύρι;

    Πρώτον γιατί συγκεντρώνει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που προβλέπονται από την σύμβαση της ΟΥΝΕΣΚΟ, ώστε να αναγνωριστεί ως στοιχείο ΑΠΚ. Δεύτερον, Θα προσπαθήσω να απαντήσω κάνοντας κάποιες αναφορές σε πτυχές του παραδοσιακού πανηγυριού, όπως, α) τι είναι το πανηγύρι, β) πως συνδέεται με την πολιτιστική μας ταυτότητα και την ιστορική διαδρομή των Συρρακιωτών, γ) ποιες συλλογικές αξίες εκφράζει, και δ) τι μπορεί να συνεισφέρει στο Συρράκο και τους Συρρακιώτες σήμερα αλλά και στο μέλλον.

      Το πανηγύρι του Συρράκου είναι ένα σύνολο συμβολικών πράξεων με καθιερωμένο τυπικό, ενταγμένο στον κύκλο του χρόνου που ενισχύει τη συλλογική έκφραση της κοινότητας των Συρρακιωτών. Είναι ταυτισμένο με τον δημόσιο χορό που οργανώνεται σε δύο ή και περισσότερους ομόκεντρους ανοικτούς κύκλους με εσωτερικά τις γυναίκες και εξωτερικά τους άνδρες. Στην πρώτη θέση χορεύουν όλοι με τη σειρά που έχουν πιαστεί στον κύκλο, ο καθένας με το χορό-τραγούδι της επιλογής του, που προέρχεται από αυτό που ορίζεται ως «συρρακιώτικο» ρεπερτόριο.

       Αναγνωρίζεται από όλους εμάς τους Συρρακιώτες ως σημαντικό στοιχείο της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και είναι άμεσα συνδεδεμένο με την αρχιτεκτονική, το φυσικό περιβάλλον και την ιστορία του Συρράκου. Σε κάθε χρονική περίοδο, και ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες που επικρατούσαν, κάλυπτε πολλές και διαφορετικές ανάγκες. Το πανηγύρι ακολούθησε τους Συρρακιώτες σε όλες τις φάσεις της ιστορικής τους διαδρομής.

    Στην περίοδο της ακμής του χωριού, που η απόληξή της φθάνει μέχρι τη δεκαετία του ΄50, τα πανηγύρια, και κυρίως αυτό του δεκαπενταύγουστου, κυριαρχούν στην καλοκαιρινή ζωή του Συρράκου. Η συμμετοχή είναι πάνδημη με διπλό, τριπλό και τετραπλό πολλές φορές χορό που γίνεται στην πλατεία, στο χοροστάσι του χωριού.

     Η παρακμή του χωριού που ακολουθεί, η μετεγκατάσταση των Συρρακιωτών στα πεδινά και οι δυσκολίες πρόσβασης στο χωριό δεν ανακόπτουν την παράδοση του πανηγυριού. Ο μεγάλος αριθμός Συρρακιωτών που έχει εγκατασταθεί στην Πρέβεζα μεταφέρει το ίδιο μοντέλο πανηγυριού, όπως αυτό του Συρράκου, στην τοποθεσία της Αγίας Φανερωμένης στην Πρέβεζα. Αν και ο τόπος του χορού αλλάζει, το όλο τελετουργικό παραμένει το ίδιο. Διπλός ή τριπλός χορός, με τη συμμετοχή όλων των διασκορπισμένων Συρρακιωτών και με τις παλιές λειτουργίες του πανηγυριού παρούσες. Τη συνεύρεση με συγγενείς και φίλους, την ανανέωση των παλαιών δεσμών, τη διασκέδαση και τη συνέχιση της ενδογαμίας μέσω του προξενιού.

      Η νοσταλγία όμως για τα πανηγύρια στο Συρράκο είναι έντονη στους παλιούς Συρρακιώτες. Μόλις οι συνθήκες βελτιώνονται οι Συρρακιώτες ανεβαίνουν για να συμμετάσχουν στο πανηγύρι στον ιστορικό του χώρο στο χοροστάσι του Συρράκου γύρω από τον πλάτανο, που καλύπτει για λίγο τις ίδιες λειτουργίες, όπως και παλαιότερα. Γρήγορα όμως οι νέες κοινωνικές συνθήκες διαβίωσης των Συρρακιωτών στα αστικά κέντρα δημιούργησαν άλλες ανάγκες και οι λειτουργίες του πανηγυριού μεταβλήθηκαν. Το πανηγύρι σήμερα, όπως και το Συρράκο, είναι το καταφύγιο από την ομογενοποιημένη ζωή της πόλης. Δίνει την ευκαιρία της βίωσης μιας σημαντικής συλλογικής εμπειρίας και μιας ιδιαίτερης πολιτισμικής κληρονομιάς, τα στοιχεία της οποίας μεταβιβάζονται μακριά από το Συρράκο, κυρίως μέσω των ποικίλων δραστηριοτήτων των κατά τόπους Συνδέσμων Συρρακιωτών.

     Στη διαδρομή αυτή του πανηγυριού που πολύ συνοπτικά αναφέρθηκα, παρατηρούμε ότι υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που παραμένουν λειτουργικά μέχρι σήμερα, όπως: το χορευτικό σχήμα των δύο ή τριών ομόκεντρων κύκλων με εσωτερικά τις γυναίκες και εξωτερικά τους άνδρες, η τήρηση της σειράς στο χορό και η δυνατότητα όλων να χορέψουν στην πρώτη θέση και να εκφραστούν ατομικά, μέσω της επιλογής χορών και τραγουδιών με σεβασμό στη «συρρακιώτικη» παράδοση που για πάνω από 50 χρόνια την εκφράζουν μουσικοί από την οικογένεια των Γεροδημαίων. Συνεκτικό στοιχείο όλων αποτελεί ο τόπος του πανηγυριού, το χοροστάσι στην πλατεία του Συρράκου με τα τρία διαζώματα που όπως σημειώνει μεταφορικά ο λαογράφος Μ. Μερακλής αποτελεί το «θέατρο» της κάθε κοινότητας. Η συμμετοχή στο δημόσιο χορό του πανηγυριού συνιστά ακόμη και σήμερα διαδικασία μύησης και ένταξης των νέων, ειδικά παιδιών, στο πολιτισμικό σύμπαν του Συρράκου και ευκαιρία για επικοινωνία, ανανέωση των δεσμών αλλά και μιας ποιοτικής διασκέδασης. Όλα τα παραπάνω στοιχεία εκφράζουν κοινοτικές αξίες που συνταιριάζουν τη συλλογικότητα με την ατομικότητα και συνομιλούν αρμονικά με τον τόπο του πανηγυριού, την αρχιτεκτονική του οικισμού, το ευρύτερο φυσικό περιβάλλον και την ιστορία του Συρράκου.

     Το παραδοσιακό πανηγύρι συμπυκνώνει τη συλλογική μουσικοχορευτική έκφραση των Συρρακιωτών διαχρονικά. Δεν είναι τυχαίο ότι, μετά την ίδρυση των κατά τόπους Συνδέσμων και τη δημιουργία των χορευτικών ομάδων, επιλέχτηκε το χορευτικό σχήμα του πανηγυριού δηλ. του διπλού και τριπλού κύκλου και των τραγουδιών του για να αναπαραστήσουν την πολιτιστική ταυτότητα των Συρρακιωτών και να την κάνουν διακριτή ανάμεσα σε τόσες άλλες. Δεν θα θέλαμε όμως το πανηγύρι μας να μετατραπεί σε μια «μουσειακή» παράδοση που θα παρουσιάζεται στις παραστάσεις ελληνικού παραδοσιακού χορού των διαφόρων πολιτιστικών συλλόγων. Θέλουμε όχι μόνο σήμερα αλλά και στο μέλλον να έχουν όλοι την ευκαιρία να έρθουν σε επαφή με τις βιωματικές εμπειρίες του πανηγυριού και να γνωρίσουν τον τρόπο που χόρευαν και συνεχίζουν να χορεύουν οι Συρρακιώτες στον τόπο τους στο χοροστάσι του Συρράκου.

      Εκτός όλων των παραπάνω, άλλος σημαντικός λόγος που μας ώθησε να εντάξουμε το πανηγύρι στο Εθνικό Ευρετήριο, είναι οι αρνητικές εμπειρίες των τελευταίων χρόνων που κουβαλάμε όλοι μας από τα καλοκαιρινά πανηγύρια πολλών περιοχών της Ηπείρου. Θεωρώ ότι θα γίνουμε πολιτισμικά φτωχότεροι, αν και το πανηγύρι του Συρράκου αποβάλλει τις συλλογικές του αξίες και το ήθος που το διακρίνει και μετατραπεί σε μια ακόμη αγοραία διασκέδαση με την επικράτηση ενός μόνο ρυθμού και χορού. Η ακαμψία και η στατικότητα δεν συμβαδίζουν με τις ζωντανές κοινωνίες που πάντα έχουν τη δυνατότητα του εμπλουτισμού και της ανανέωσης που αποτελούν και σημαντικά στοιχεία του λαϊκού μας πολιτισμού. Αυτό δε σημαίνει σε καμία περίπτωση ισοπέδωση και άκριτη ομογενοποίηση, εξαφάνιση του μουσικού και χορευτικού πλούτου του κάθε τόπου και απαξίωση του συλλογικού ήθους του πανηγυριού.

Ένα άλλο ερώτημα είναι τι θα συνεισφέρει στο πανηγύρι και στο Συρράκο η ένταξή του στο Εθνικό Ευρετήριο;

     Συνοψίζοντας όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, θεωρούμε ότι η ένταξη του παραδοσιακού μας πανηγυριού στο Εθνικό Ευρετήριο αποτελεί πρώτιστα διαδικασία αυτογνωσίας και προβληματισμού, αλλά και ενίσχυσης και διατήρησης της πολιτιστικής ταυτότητας των διασκορπισμένων Συρρακιωτών. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό βήμα για την ανάδειξη, προβολή και αξιοποίηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς του Συρράκου. Δρα συμπληρωματικά και παράλληλα στην αντίστοιχη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και του φυσικού περιβάλλοντος και ευχόμαστε να αποτελέσει έναυσμα για την ένταξη και άλλων στοιχείων, όπως της επεξεργασίας του μαλλιού και της κατασκευής των μάλλινων ειδών, της παρασκευής του μανουριού κ.ά.

Πιστεύουμε ότι η ένταξη στο Εθνικό Ευρετήριο θα έχει καθοριστική σημασία για την αποτύπωση αλλά και την προστασία του πανηγυριού, ιδίως του Δεκαπενταύγουστου, που κινδυνεύει από την μεταφορά αστικών προτύπων που διαβρώνουν το παραδοσιακό ήθος του. Ας αποτελέσει η ένταξη τον κανόνα για την αντίσταση όποιων επιχειρούν να παρακάμψουν τον παραδοσιακό χαρακτήρα του πανηγυριού. Ελπίζουμε η ένταξη να βοηθήσει, ώστε δίπλα στην φροντίδα που δείχνουν οι Συρρακιώτες τις τελευταίες δεκαετίες για την ανάπτυξη του χωριού με σεβασμό στο περιβάλλον και την αρχιτεκτονική και πολιτιστική κληρονομιά του Συρράκου, να προστεθεί και το ενδιαφέρον για την προστασία της ΑΠΚ.

       Αγαπητοί συμπατριώτες και συμπατριώτισσες, είμαστε ευγνώμονες προς τους προγόνους μας που μας παρέδωσαν αυτό το Συρράκο, ένα μνημείο σήμερα παγκόσμιας ομορφιάς, και μέσω του πανηγυριού, με έναν συμβολικό τρόπο, τις συλλογικές αξίες της κοινότητας των Συρρακιωτών. Ελπίζουμε η ένταξη του πανηγυριού στο Εθνικό Ευρετήριο να βοηθήσει, ώστε και εμείς με τη σειρά μας να παραδώσουμε στις επόμενες γενιές ορισμένα σημαντικά στοιχεία της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Συρράκου. Το πανηγύρι είναι η δική μας παρακαταθήκη προς τις επόμενες γενιές, καθώς διαχρονικά αποτελεί χωροχρονικό σημείο συνάντησης και επανασυγκρότησης της κοινότητας όλων των διασκορπισμένων Συρρακιωτών.

Σας ευχαριστώ!