Δεν θα μοιάζει με παράδοξο αν πούμε ότι πολλά βιβλία γράφονται «μέσα» στους εκδοτικούς οίκους. Με άλλα λόγια, βρισκόμαστε πέρα από την προκατασκευασμένη παραγγελία. Η βιομηχανο-πολιτισμική μηχανή βαδίζει όλο και πιο αργά, τώρα καταβροχθίζει «ιδέες» όχι πια με τον μήνα αλλά με τις βδομάδες.
Αντί να παράγει, καταστρέφει κουλτούρα. Η φυσιογνωμία πολλών εκδοτικών οίκων εμφανίζεται σχεδόν ίδια και οι διαφοροποιήσεις σημειώνονται στο εσωτερικό του μακρο-συστήματος, κυρίως από τη μεγάλη ή μικρή παρουσία στην αγορά, από τη μεγάλη ή μικρή ικανότητα οικειοποίησης κάποιας συναίνεσης.
Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο και ο κριτικός της λογοτεχνίας τείνει στην αποχρωματοποίηση της σαφήνειάς του και στη σωτηρία της καλοπιστίας του. Δυνατός μέσα στην αδυναμία του να «δει» τα κείμενα, ο ρόλος του φαίνεται περιττός, έτσι συχνά ακολουθεί την κλασική αντίδραση εκείνου που είναι σε θέση να σώσει μόνο την ψυχή του.
Η κριτική, μεροληπτική από τη φύση της, έχασε σε μεγάλο βαθμό τη δύναμη κρούσης και πρόκλησης: σήμερα, αν ένα βιβλίο μπορεί να πουληθεί, θα πουληθεί και χωρίς τις βιβλιοκρισίες.
Ή, καλύτερα, θα μπορούσε να πουληθεί. Γιατί στο κάτω κάτω, ο αριθμός και η «ποιότητα» των βιβλιοκρισιών είναι συνδεμένοι με το ειδικό βάρος του προϊόντος, με την ετικέτα του και όχι με τις αξίες του κειμένου. Η κριτική παρουσιάζεται αδύναμη μπροστά στη διαφήμιση.
Και οι συγγραφείς; Παραγωγοί και όχι αναπαραγωγοί; Θα απαντούσαμε σε όρους κουραστικής επανάληψης: ο τζόγος δεν πληρώνει κι όποιος αντιστέκεται το κάνει με δικό του ρίσκο και μάλλον νευρωτικά.
Και οι προοδευτικοί και οξυδερκείς κριτικοί; Αναφορικά μ’ αυτό το σύνθετο πρόβλημα θα πρέπει να σημειώσουμε ανεπάρκειες και κενά γενικά και της κριτικής σκέψης ειδικά, προτείνοντας μια ανάλυση που, αρχίζοντας από το κείμενο, θα έχει υπόψη της τη φύση του προϊόντος και του εμπορεύματος, με όλα τα συνακόλουθα.
Βέβαια, μπροστά στους κινδύνους και τη βαριά αρνητική πραγματικότητα, που προέρχονται από την ισοπέδωση των εκδοτικών επιλογών και, άρα, της έρευνας, δεν υπάρχει βάλσαμο ή θαυματουργική λύση.
Υπάρχει όμως η δυνατότητα δράσης, ενάντια στη μυωπία και τη νωχέλεια της «προοδευτικής» κριτικής και γραφής, δράσης που θα διατηρεί μια λεπτή ζώνη ασφαλείας, μια πνοή αντίφασης, ακόμη και μέσα στο βλακώδες μείγμα της ταυτολογίας και του κέρδους.
Πρώτ’ απ’ όλα, με την αντίσταση σε κάθε υπόθεση λαϊκιστικο-δημαγωγικής μαζικοποίησης, αποφεύγοντας το μονοπάτι της εκλαΐκευσης, χρησιμοποιώντας την ιστορικά καθορισμένη αυτονομία, όχι για τη συγκόλληση των αντιθέσεων, αλλά για την πρόκληση καινούργιων, όχι για να δοθούν αναμενόμενες και προβλεπόμενες απαντήσεις (εξ ορισμού συντηρητικές), αλλά για να τεθούν ερωτήματα, για να μπουν σε κρίση οι βεβαιότητες αυτού του κόσμου όπου οι ζωντανοί προσπαθούν να ζήσουν.
* ομότιμος καθηγητής Φιλοσοφικής Σχολής ΑΠΘ
ΣΧΕΤΙΚΑ - ΑΠΟΨΕΙΣ
- Εωλο το επιχείρημα για τη μη δημοσιοποίηση του «πόθεν έσχες» των δικαστών (14:45)
- Αερόστατα που κατεβαίνουν προς τα κάτω... (20:33)
- Η σιωπή των αμνών (15:14)
- Ελπίζω ο πολιτισμός να έλθει κάποτε σ’ αυτήν τη χώρα (14:50)
- Οικονομικά «παράθυρα» υποστήριξης του Δημόσιου Συστήματος Υγείας (06:17)
- Ενα ισχυρά αναλογικό εκλογικό σύστημα (06:08)
- Ποιοι θα πληρώσουν με το Περιουσιολόγιο; (06:00)
- Προσφυγικό: ανάμεσα σε απειλές και προσδοκίες (17:18)
- «Ο ηλίθιος» (06:53)
- Επικοινωνιακά τεχνάσματα(06:04)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου