Οι λέξεις κουβαλάνε τη δική τους ιστορία. Που συχνά κάνουν κλώσματα μες στον χρόνο. Ξεφορτώνουν, φορτώνουν νέα υλικά και χρωματικές αποχρώσεις. Φτιάχνουν νέα καλούπια, που αλλάζουν την πορεία των λέξεων στην καθημερινότητα.
Συχνά κάποιες λέξεις γίνονται σκάλα. Παίρνουν τη θέση της φασουλιάς του παραμυθιού. Που μπορεί σκαρφαλώνοντας να σε οδηγήσουν σ’ έναν άλλον ουρανό. Σ’ έναν διαφορετικό κόσμο. Που νόμιζες πως ήταν ψεύτικος.
Κάποιες φορές οι λέξεις ορθώνουν το ανάστημά τους, γίνονται τείχος απροσπέλαστο. Τότε, οι λέξεις μεταφέρουν και διακηρύσσουν την εσωστρέφεια. Την ανάγκη οριοθέτησης του οικείου εδάφους.
Σ’ αυτήν την προσπάθεια ηγούνται τα είδη του πολιτισμού. Που αποτυπώνουν την ιδιοπροσωπία μιας ομάδας. Χαρακτηριστική είναι η περιπέτεια του ρεμπέτικου από τον Μεσοπόλεμο ώς τώρα. Εγινε η πολιτισμική μορφή όπου διοχετεύτηκαν οι αγωνίες, οι κοινωνικές σχέσεις, οι νοοτροπίες της εργατικής τάξης. Είτε ορίζεται ως λούμπεν είτε όχι. Το ρεμπέτικο ανέβηκε τις σκάλες και κάποια στιγμή βρέθηκε στα χείλη ανθρώπων που δεν είχαν σχέση με το κοινωνικό υπόβαθρο.
Μια άλλη λέξη είναι η όπερα. Ταυτίστηκε με την αστική τάξη. Θεωρήθηκε πως συνόψιζε την ατομικότητα της νεωτερικότητας. Εντρομος ο Γιάννης Μακρυγιάννης από την απρόσμενη επιτυχία της όπερας του Μπελίνι «Νόρμα», με τη Ρίτα Μπάσο στον ομώνυμο ρόλο, γράφει στα Απομνημονεύματά του: «Το Εθνος αφανίστη όλως διόλου. (….)
Και τα παιδιά οπού τα στέλνουν να φωτιστούν γράμματα κι’ αρετή(…) φωτίζονται την τραγουδική και ηθική του θεάτρου· και πουλούνε τα βιβλία τους οι μαθηταί να πάνε ν’ ακούσουνε την Ρίττα Βάσσω την τραγουδίστρα του θεάτρου· ότι παλαβώσανε οι γέροντες όχι τα παιδάκια να μην πουλήσουνε τα βιβλία τους. Το γέρο Λόντο, οπού δεν έχει ούτε ένα δόντι, τον παλάβωσε η Ρίτα Μπάσσω του θεάτρου και τον αφάνισε τόσα τάλλαρα δίνοντας».
Αυτά τα λόγια κλωθογυρίζανε στο κεφάλι μου την ώρα που παρακολουθούσα, σε απευθείας μετάδοση, τη «Νόρμα» από τη Νέα Υόρκη. Στον γενέθλιο τόπο. Ανταμείβοντας την προσήλωση μιας δράκας συμπολιτών στην προσφορά, χωρίς προσδοκία επιστροφής του αντιτίμου από τον ανθύπατο Πολιόνε. Οχι, κανείς μας δεν ξεπουλήθηκε για να παρακολουθήσει την παράσταση. Ναι, μπορέσαμε να νιώσουμε τον ξεσηκωμό του γέρου Λόντου μπρος στη δύναμη του έργου και την ερμηνεία της Νόρμας.
Ο Μακρυγιάννης ένιωσε να απειλείται η εθνική υπόσταση. Διείδε εχθρικόν δάκτυλον. Αντίθετα, οι συν-θεατές του Σαββάτου ένιωσαν άφατη αγαλλίαση. Που συμμετείχαν στη μέθεξη μιας παγκόσμιας καλλιτεχνικής κληρονομιάς. Φεύγοντας πήραν μαζί τους τον προβληματισμό για τους ανθύπατους του κόσμου.
* καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου