orfanotrofio.jpg
Βρέφη στο Βρεφοκομείο Θεσσαλονίκης (το μοναδικό Δημοτικό Βρεφοκομείο στην Ελλάδα) τη δεκαετία του '50 | Μ.Λιανά
Ετσι έγραφε μια απεγνωσμένη μάνα σε ένα σημείωμα καρφιτσωμένο στην πάνα του μωρού της, που το άφησε έκθετο για να καταλήξει στο Δημοτικό Βρεφοκομείο «Αγιος Στυλιανός» της Θεσσαλονίκης.
Ηταν το 1935, η χρονιά με τις περισσότερες (219) εισαγωγές βρεφών στην ιστορία του, κι αυτό το τόσο δα χαρτάκι φανέρωνε την κορυφή του παγόβουνου.
Από αυτά τα μωρά τα «πεταγμένα» λόγω φτώχειας, στους δρόμους, στη βρεφοδόχο ή στις δημόσιες τουαλέτες κ.α., ξεκινά η συνταρακτική έρευνα της κοινωνικής ανθρωπολόγου Αίγλης Μπρούσκου (Λόγω της κρίσεως σας χαρίζω το παιδί μου, εκδ. ΕνΤόμω-ΣΥΜΕΠΕ).
Πρόκειται για μια ανατομία του φαινομένου της νόμιμης και της παράνομης διακίνησης των παιδιών στην ελληνική κοινωνία από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τη δεκαετία του ’90, η οποία θα μπορούσε να συμβάλει καθοριστικά στην επανεξέταση –και ελπίζουμε στην αναδιοργάνωση– της σχετικής προνοιακής πολιτικής.
Μιας πολιτικής που σήμερα, πάλι «λόγω της κρίσεως», έχει αφεθεί στην τύχη της και μάλιστα χωρίς συνοδευτικό σημείωμα.
«Η διακίνηση των παιδιών, οι τρόποι δηλαδή με τους οποίους τα παιδιά αλλάζουν χέρια, είναι ζήτημα πολιτικό από τη φύση του», υπογραμμίζει στην «Εφ.Συν.» η συγγραφέας.
Και εννοεί τόσο την εγκατάλειψη παιδιών σε ιδρύματα όσο και την πώλησή τους ή την παραχώρησή τους (ως ψυχοπαίδια κ.ά.), τόσο τις υιοθεσίες με τη συναίνεση όσο κι εκείνες χωρίς τη συναίνεση των γονιών, τόσο τις ιδιωτικές υιοθεσίες όσο κι εκείνες που γίνονται με τη διαμεσολάβηση του κράτους.
Σπουδαγμένη στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και στο Παρίσι, η Μπρούσκου διδάσκει Ανθρωπολογία στο Αμερικανικό Κολλέγιο Θεσσαλονίκης.
Ερευνά το ζήτημα της πρόνοιας για τα παιδιά από το 1989, όταν, σε ένα άρθρο της στα γαλλικά, μίλησε για το «παιδομάζωμα» και το «παιδοφύλαγμα» στη διάρκεια του ελληνικού Εμφυλίου ως τη συνθήκη που οργάνωσε τις μετέπειτα προνοιακές λογικές.
Ωστόσο εδώ, συνδυάζοντας την ιστορική έρευνα με την ανθρωπολογική θεωρία, και τις ιστορίες ζωής με τα στατιστικά δεδομένα και τα ντοκουμέντα, μελετάει το μοναδικό πλέον Δημοτικό Βρεφοκομείο στην Ελλάδα, τον «Αγιο Στυλιανό».
Ενα εκσυγχρονισμένο ίδρυμα κλειστής περίθαλψης με ελάχιστα βρέφη και νήπια σήμερα, που λειτουργεί από το 1912 και που είχε βρεθεί το 1962-64 στο κέντρο ενός σκανδάλου παράνομων υιοθεσιών.
Το σημαντικό σ’ αυτό το βιβλίο είναι η «από τα κάτω» προσέγγιση της Μπρούσκου, η οποία πίσω από τη διακίνηση των παιδιών βλέπει τις συσσωρευμένες δοκιμασίες της κοινωνίας, τα ταξικά ζητήματα, και την ανάγκη να βοηθηθούν οι γονείς, αντί να δαιμονοποιούνται.
Τα τελευταία χρόνια ειδικότερα, εξαιτίας της κρίσης, έχουν αυξηθεί τα ψυχοκοινωνικά περιστατικά: φτώχεια και οικογενειακή δυσπραγία, κοινωνικά αδιέξοδα, ψυχιατρικά προβλήματα, τοξικομανία, αλκοολισμός των γεννητόρων που οδηγούν σε παραμέληση ή κακομεταχείριση κ.λπ. των παιδιών.
Ωστόσο οι κρατικές και δημοτικές προνοιακές υπηρεσίες δεν έχουν την επάρκεια ούτε τη στελέχωση για να καλύψουν τις αυξημένες ανάγκες του πληθυσμού. Στη θέση τους, λοιπόν, εμφανίζονται η Αστυνομία και ο Εισαγγελέας που, αντί να στηρίξουν τους γονείς, τους παραγκωνίζουν ως «ανίκανους» ή «επικίνδυνους».
Και ο κύκλος κλείνει με τους διάφορους ιδιωτικούς μηχανισμούς για την παιδική προστασία, οι οποίοι εδραιώνονται στο κενό που έχουν αφήσει οι αλλοπρόσαλλες κυβερνητικές πολιτικές από τις αρχές του 2000, και ασκούν τη φιλανθρωπία τους ανεξέλεγκτα και με αμφιλεγόμενες προεκτάσεις. Χαρακτηριστική, η υπόθεση της ξανθούλας Ρομά, Μαρίας.
Πολίτες υπεράνω υποψίας, μεσάζοντες στις πωλήσεις
«Δεν υπάρχει ιστορικό γεγονός που να μην καθρεφτίζεται με κάποιον τρόπο στα βρεφοκομεία» μού σχολίαζε η Αίγλη Μπρούσκου. Δεν είναι καθόλου τυχαίο, όπως αποδεικνύει στο βιβλίο της, το ότι η παράνομη διακίνηση παιδιών, κυρίως βρεφών, πρωτοεμφανίζεται στην Ελλάδα στα τέλη του Εμφυλίου. Εκείνα τα χρόνια η χώρα δέχεται από τις ΗΠΑ την «ανθρωπιστική βοήθεια» που θα ρίξει κατακόρυφα τη βρεφική θνησιμότητα αλλά και θα ανοίξει τον δρόμο για πολυεπίπεδες παρεμβάσεις του ξένου παράγοντα.
Λίγο νωρίτερα, το 1946, ο Αστικός Κώδικας θα έχει θέσει ως προϋπόθεση για τις υιοθεσίες την προχωρημένη ηλικία των πενήντα ετών για τους θετούς γονείς. Και το 1947, οι ΗΠΑ θα εμπνευστούν τον θεσμό των «διεθνών υιοθεσιών», τον οποίο, όπως επισημαίνει η Μπρούσκου, θα εγκαινιάσει πρώτη η Ελλάδα (και θα ακολουθήσει η Γερμανία).
Ευρωπαϊκό ζήτημα
Είναι πολύ κρίσιμο να συζητηθεί εξαρχής το πολιτικό διακύβευμα που κρύβεται πίσω από τη διακίνηση των παιδιών στον δυτικό κόσμο.
Αυτό υπαινίσσεται η Μπρούσκου με την έρευνά της. Και γι' αυτό τοποθετεί την ελληνική περίπτωση στα διεθνή συμφραζόμενά της.
Για να θέσει εντέλει το ερώτημα εάν και σε ποιο βαθμό οι κρατικές, εκκλησιαστικές ή ιδιωτικές προνοιακές δομές μπορούν να μονοπωλούν τη μοίρα των παιδιών… για το καλό τους.
Χαρακτηριστικές, κάποιες ταινίες για το μακρύ χέρι της βρετανικής πρόνοιας και της Καθολικής Εκκλησίας που απομάκρυναν εκβιαστικά τα παιδιά από τις (συχνά άγαμες) μανάδες τους: π.χ. το «Ladybird ladybird» του Κεν Λόουτς, το «Φιλομένα» του Στίβεν Φρίαρς, το «Oranges and sunshine» του Τζιμ Λόουτς. Και φυσικά υπάρχει το ακραίο παράδειγμα των δικτατορικών καθεστώτων στη Λατινική Αμερική, όπου η υιοθεσία παιδιών έγινε εργαλείο μιας πολιτικής που έφτασε στον φόνο των γεννητόρων τους.
Η ειρωνεία είναι, λέει η συγγραφέας, ότι «ο δυτικός κόσμος αγνοεί τη νομική λύση της υιοθεσίας μέχρι τον 20ό αιώνα. Αντίθετα, ο ελληνικός κόσμος τη γνωρίζει από τον 6ο αι. μ.Χ και τον Ιουστινιανό.
Παρ' όλα αυτά, σήμερα στην Ελλάδα έχουμε το μεγαλύτερο ποσοστό εμπορευματοποιημένων αλλά κατά τα άλλα ...νόμιμων υιοθεσιών.
Ετσι διακινήθηκαν επισήμως στις ΗΠΑ 3.500 παιδιά, κι ωστόσο στην Ελλάδα τα σχετικά στατιστικά δεδομένα εμφανίζονται μόνο μετά το 1967! Σε ένα τέτοιο προβληματικό τοπίο, με ελαστικό κρατικό έλεγχο, ήταν επόμενο να καρπίσουν οι παράνομες πρακτικές.
Ορισμένοι ιθύνοντες που είχαν να επιλύσουν τα προβλήματα υπερπληθυσμού στα βρεφοκομεία και στα ορφανοτροφεία, κατάλαβαν ότι θα μπορούσαν να πλουτίσουν εμπορευόμενοι τα βρέφη ανήμπορων γονιών (φυλακισμένων, διωγμένων, φτωχών)...
Το μεγάλο σκάνδαλο, όμως, είναι ότι πολύ συχνά προχωρούσαν χωρίς τη συναίνεσή τους. Τους έλεγαν ότι τα παιδιά τους πέθαναν ή και έκλεβαν εν ψυχρώ νεογέννητα από τα μαιευτήρια και τα εμφάνιζαν στους αγοραστές ως έκθετα. Ετσι ξέσπασε το 1995, το σκάνδαλο των «χαμένων παιδιών» που αναζητούσαν μέσα από τηλεοπτικές εκπομπές, τους γεννήτορές τους και τις ρίζες τους, φτάνοντας πίσω μέχρι τις απάτες του '40, του '50 και του '60 σε όλη την επικράτεια.
«Είναι αδύνατον να ελεγχθεί το εύρος της παράνομης διακίνησης παιδιών», τονίζει η Μπρούσκου. «Διότι την οργάνωναν (και ενδεχομένως συνεχίζουν να την οργανώνουν) πολίτες υπεράνω πάσης υποψίας, κυρίως γιατροί και δικηγόροι».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου