Instrucciones y material para la charla / taller

“Tres palabras buscan escritores. El minicuento de la teoría a la práctica” 

Οδηγίες και υλικό για τη συζήτηση / εργαστήριο

«Τρεις λέξεις αναζητούν συγγραφείς. Το μικροδιήγημα από τη θεωρία στην πράξη»

Organización / Οργάνωση: 
Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, Cecilia Beatriz Escobar, Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη

7º Festival LEA, miércoles 17 de junio de 2015, de 17.00 a 19.00h, Στοά του Βιβλίου, Atenas

A.  INSTRUCCIONES / ΟΔΗΓΙΕΣ

¿Qué es el microrrelato? ¿Cuáles son sus características? ¿Es fácil escribirlo? Este taller pretende introducir a todos los interesados en el juego de la creación minificcionista. Y lo hace de manera más bien sencilla. Ofrece tres textos teóricos que infroman al lector de los secretos de la minificción y quince minicuentos como ejemplos a seguir (o rechazar) a la hora de pasar de la teoría a la praxis. Una vez leído el material (o no, siempre habrá gente que no está dispuesta a empollar), te pedimos que te lances a la aventura de la escritura: tienes que escribir, en griego o español, un minicuento (con su título) de hasta 50 palabras en las que, obligatoriamente, tienes que incluir las siguientes tres palabras: conspiración,espalda, prisma. Una vez escrito el minicuento, lo envías a la dirección electrónica kkpp@hol.gr con tu nombre hasta el 10 de junio. Los mejores relatos se presentarán, de manera anónima, en el café Polis el miércoles 17 de junio, de 17.00 a 19.00, donde además los tres organizadores, escritores y/o traductores de minificción los mismos, discutirán acerca del arte de la narración hiperbreve. ¡¡¡Anímate!!!  

Τι είναι το μικροδιήγημα; Ποια είναι τα χαρακτηριστικά του; Είναι εύκολο να γράψει κανείς ένα υπερσύντομο αφήγημα; Το παρόν εργαστήριο φιλοδοξεί να εισάγει όλους τους ενδιαφερόμενους στο παιχνίδι της συγγραφής μικροδιηγημάτων. Και το κάνει κατά τρόπο απλό. Προσφέρει τρία θεωρητικά κείμενα που ενημερώνουν τον αναγνώστη τους για τα μυστικά της σύντομης αφήγησης και δεκαπέντε μικροδιηγήματα ως «φωτεινά» παραδείγματα για να τα ακολουθήσει (ή να τα απορρίψει) κανείς, όταν θελήσει να περάσει από τη θεωρία στην πράξη. Αφού μελετηθεί το εν λόγω υλικό (ή χωρίς να μελετηθεί, πάντα υπάρχει κόσμος που δεν είναι διατεθειμένος να γίνει σπασίκλας), σου ζητάμε να ριχτείς στην περιπέτεια της γραφής: πρέπει να συγγράψεις, στα ελληνικά ή στα ισπανικά, ένα μικροαφήγημα (με τίτλο) που δεν θα ξεπερνά τις 50 λέξεις στις οποίες υποχρεωτικά πρέπει να συμπεριλαμβάνονται οι ακόλουθες τρεις: συνωμοσία, πλάτη, πρίσμα. Αφού γράψεις το μικροδιήγημα, το στέλνεις στην ηλεκτρονική διεύθυνση kkpp@hol.grμε το όνομά σου μέχρι τις 10 Ιουνίου. Τα καλύτερα μικροδιηγήματα θα παρουσιαστούν, ανώνυμα, στο καφέ Polis την Τετάρτη 17 Ιουνίου, από τις 17.00 μέχρι τις 19.00, όπου επίσης οι τρεις διοργανωτές, συγγραφείς και/ή μεταφραστές νανοδιηγημάτων και οι ίδιοι, θα μιλήσουν περί της τέχνης της σύντομης αφήγησης. Τολμήστε το!!!   

Β. TEXTOS / ΚΕΙΜΕΝΑ

1. Decálogo del perfecto minificcionista, de Fabián Vique

I. Mófate del maestro.

II. No creas que haces Literatura. Toma esto como cierto aunque sea cierto.

III. No te pongas límites. Pero, si tu minificción sobrepasa las 50.000 palabras, piensa que ya es hora de ir buscándole un remate.

IV. No matarás a tu personaje, es un truco viejo. De todas maneras, si no hay más remedio, asegúrate de que se muera bien muerto. Huye de las resurrecciones y demás continuismos como de la peste.

V. Debes ignorar hacia dónde va tu historia aun después de haberla acabado.

VI. Codiciarás la minificción de tu prójimo.

VII. Sé omnisciente o el malo de la película o, lo más recomendable: las dos cosas al mismo tiempo.

VIII. Sé orgulloso, pedante, sabelotodo, irónico, fanfarrón.

IX. Que tu historia sólo tenga valor para el pequeño ambiente en el que se mueven tú, Dios y otros colegas.

X. Ten presente que nada hay tan previsible como un final imprevisible.

XI. Excédete, siempre excédete un poquito.

Fabián Vique nació en Buenos Aires, el 24 de junio de 1966. Vivió en España y Serbia. Actualmente, vive en Morón, Provincia de Buenos Aires. Es profesor de Lengua y Literatura, editor y escritor. En 2008 fundó la editorial Macedonia. 

Δεκάλογος του τέλειου μικροδιηγηματάκια, του ΦαμπιάνΒίκε

Ι. Χλεύαζε το δάσκαλο.

ΙΙ. Μην πιστεύεις ότι κάνεις Λογοτεχνία. Θεώρησέ το ως δεδομένο παρ’ όλο που είναι δεδομένο.

ΙΙΙ. Μην βάζεις όρια στον εαυτό σου. Αλλά, αν τυχόν το μικροδιήγημά σου ξεπεράσει τις 50.000 λέξεις, άρχισε να σκέφτεσαι πως ήρθε πλέον η ώρα να αναζητήσεις έναν επίλογο.

IV. Ου φονεύσεις τον ήρωά σου, είναι παλιό το κόλπο. Σε κάθε περίπτωση, αν δεν υπάρχει άλλη λύση, βεβαιώσου ότι θα πεθάνει για τα καλά. Μακριά από νεκραναστάσεις και λοιπά σίκιουελ. 

V. Πρέπει να αγνοείς το προς τα πού πηγαίνει η ιστορία σου ακόμη και όταν την έχεις ολοκληρώσει.

VI. Θα επιθυμήσεις διακαώς το μικροδιήγημα του πλησίον σου.

VII. Να είσαι παντογνώστης ή ο κακός της ιστορίας ή, πράγμα που συνιστώ περισσότερο: και τα δύο ταυτόχρονα.

VIII. Να είσαι περήφανος, υπερόπτης, ξερόλας, είρωνας, καυχησιάρης.

ΙΧ. Η ιστορία σου να έχει αξία μόνο στο μικροχώρο στον οποίο κινείσαι εσύ, ο Θεός και άλλοι συνάδελφοι.

Χ. Να θυμάσαι πάντα ότι δεν υπάρχει τίποτα πιο προβλέψιμο από ένα απρόβλεπτο τέλος.

ΧΙ. Ξεπέρνα τα όρια, πάντα να ξεπερνάς λιγάκι τα όρια.

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Παλαιολόγος

Ο Φαμπιάν Βίκε γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες στις 24 Ιουνίου 1966. Έζησε στην Ισπανία και τη Σερβία. Σήμερα ζει στο Μορόν της Αργεντινής. Είναι καθηγητής Γλώσσας και Λογοτεχνίας, εκδότης και συγγραφέας. Το 2008 ίδρυσε τον εκδοτικό οίκο Macedonia.

2. El microrrelato: Ese arte pigmeo, de Pedro de Miguel

Microcuento, minicuento, cuento minúsculo, cuento en miniatura, incluso cuentículo... Existen demasiadas denominaciones para dar cuerpo al cuento brevísimo, entre las que parece imponerse la de "microrrelato".

Un fenómeno en absoluto nuevo en la literatura, que sin embargo parece ponerse de moda en el último medio siglo, de la mano de insignes cultivadores de la ficción hispanoamericana como Borges, Cortázar, García Márquez, Arreola, Denevi y Monterroso. Porque, aunque el microrrelato no es ajeno a todas las literaturas contemporáneas -basta recordar la extraña belleza de los cuentos breves de Kafka o el impagable humor de los de Slawomir Mrozek-, parece haber irrumpido con mayor fuerza al otro lado del Atlántico, donde también se ha intentado dotarlo de base teórica y distinguirlo de especies afines. No faltan en nuestro país brillantes cultivadores del microrrelato, como Luis Mateo Díez, Max Aub o Antonio Pereira, y es raro el escritor que no haya perpretado uno alguna vez.

El microrrelato hunde sus raíces, como toda literatura, en la tradición oral, en forma de fábulas y apólogos, y va tomando cuerpo en la Edad Media a través de la literatura didáctica, que se sirve de leyendas, adivinanzas y parábolas. Algunos han visto el microrrelato como la versión en prosa del haiku oriental y otros lo han hecho derivar de la literatura lapidaria.

Pero es en la época moderna, al nacer el cuento como género literario, cuando el microrrelato se populariza en la literatura en español gracias a la concurrencia de dos fenómenos de distinta índole: la explosión de las vanguardias con su renovación expresiva y la proliferación de revistas que exigían textos breves ilustrados para llenar sus páginas culturales. Algunas de las greguerías de Ramón Gómez de la Serna son verdaderos cuentos de apenas una línea, y también Rubén Darío y Vicente Huidobro publicaron minicuentos desde diversas estéticas. Junto a estos autores, la crítica señala también al mexicano Julio Torri y al argentino Leopoldo Lugones como decisivos precursores del actual microrrelato.

En la segunda mitad del siglo XX el microrrelato llega a su madurez. Ya no se trata de un ejercicio de estilo, de una pirueta de agudeza o de un retazo más o menos misterioso de prosa poética. El microrrelato se presenta como una auténtica propuesta literaria, como el género idóneo para definir, parodiar o volver del revés la rapidez de los nuevos tiempos y la estética posmoderna. Algo que tiene que ver con Italo Calvino y sus "Seis propuestas para el próximo milenio", con sus "hibridaciones multiculturales", como ha señalado Enrique Yepes, uno de los estudiosos de este arte pigmeo. El cuento brevísimo es la arena ideal donde se bate la moda de la destrucción de los géneros, hasta el punto de que resulte imposible -e inútil- tratar de definirlo, distinguirlo o envolverlo de legalidad.

Proliferan así estos "cuentos concentrados al máximo, bellos como teoremas" -según expresión del argentino David Lagmanovich- que, con su despojamiento, ponen a prueba "nuestras maneras rutinarias de leer". Para diferenciarlos de los aforismos, las frases lapidarias o los miniensayos, deben cumplir los principios básicos de la narratividad, aunque de una forma extravagantemente concentrada. Son, casi siempre, ejercicios de reescritura, o minúsculo laboratorio de experimentación del lenguaje, o ambiciosa pretensión de encerrar en unas líneas una visión trascendente del mundo. Pero queda una sospecha: ¿no habrá en todo esto un poco de pereza? Con su humor de siempre, Augusto Monterroso parece sembrar la duda cuando escribe: "Lo cierto es que el escritor de brevedades nada anhela más en el mundo que escribir interminablemente largos textos en que la imaginación no tenga que trabajar, en que hechos, cosas, animales y hombres se crucen, se busquen o se huyan, vivan, convivan, se amen o derramen libremente su sangre sin sujeción al punto y coma, al punto".

Pedro de Miguel nació en Vitoria en 1956 y falleció en Pamplona en 2007, víctima de un cáncer. Fue escritor y crítico literario. Impartió clases de Géneros Periodísticos y Periodismo Literario en la Facultad de Comunicación de la Universidad de Navarra, Especialmente interesado por los géneros breves, creó, junto con Joseluis González la editorial Hierbaola, especializada en este género. 

Μικροδιήγημα: Αυτή η λιλιπούτεια τέχνη, του Πέδρο ντε Μιγκέλ

Μικροδιήγημα, διήγημα μινιατούρα, διήγημα μπονζάι, νανοδιήγημα, ακόμη και ιστοριούλα... Υπάρχουν πάρα πολλές ονομασίες που προσδιορίζουν το πολύ σύντομο διήγημα, μεταξύ των οποίων φαίνεται να επικρατεί το «μικροδιήγημα».

Ένα φαινόμενο καθόλου νέο στη λογοτεχνία, το οποίο ωστόσο φαίνεται να γίνεται δημοφιλές κατά τον τελευταίο μισό αιώνα, από την πένα διακεκριμένων συγγραφέων μυθοπλασίας της Λατινικής Αμερικής όπως οι Μπόρχες, Κορτάσαρ, Γκαρσία Μάρκες, Αρεόλα, Ντενέβι και Μοντερόσο. Γιατί, αν και το μικροδιήγημα δεν είναι άγνωστο σε καμία από τις σύγχρονες λογοτεχνίες –αρκεί να θυμηθούμε την παράξενη ομορφιά των σύντομων διηγημάτων του Κάφκα ή το ανεκτίμητο χιούμορ των διηγημάτων του Σλάβομιρ Μρόζεκ–, φαίνεται ότι κάνει πιο δυναμικά την εμφάνισή του στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όπου επίσης έγινε προσπάθεια να θεμελιωθεί θεωρητικά και να διαχωριστεί από παρόμοια είδη. Από την Ισπανία δεν λείπουν λαμπρά παραδείγματα συγγραφέων που καλλιέργησαν το μικροδιήγημα, όπως ο Λουίς Ματέο Ντίεθ, ο Μαξ Άουμπ, ο Αντόνιο Περέιρα…, ενώ είναι σπάνια η περίπτωση συγγραφέων που δεν έχουν καταπιαστεί μαζί του έστω μια φορά.  

Το μικροδιήγημα έχει τις ρίζες του, όπως και όλα τα είδη λογοτεχνίας, στις προφορικές παραδόσεις, με τη μορφή μύθων και αλληγοριών και αποκτά υπόσταση κατά το Μεσαίωνα μέσω της διδακτικής λογοτεχνίας, η οποία αντλεί το υλικό της από θρύλους, αινίγματα και παραβολές. Ορισμένοι θεωρούν ότι το μικροδιήγημα είναι μια εκδοχή του ασιατικού χαϊκού σε πεζό λόγο, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι προέρχεται από την επιτύμβια λογοτεχνία.

Ωστόσο, το μικροδιήγημα γίνεται δημοφιλές στην ισπανόφωνη λογοτεχνία κατά τη σύγχρονη εποχή, με τη γέννηση του διηγήματος ως λογοτεχνικού είδους, χάρη στην ταυτόχρονη εμφάνιση δύο φαινομένων διαφορετικής φύσεως: στην έκρηξη της πρωτοποριακής λογοτεχνίας με την εκφραστική της ανανέωση και στην έκδοση μεγάλου αριθμού περιοδικών που απαιτούσαν σύντομα κείμενα με εικονογράφηση για να γεμίσουν τις σελίδες πολιτιστικού περιεχομένου. Κάποιες από τις γκρεγκερίας του Ραμόν Γκόμεθ ντε λα Σέρνα είναι πραγματικά διηγήματα μόλις μιας γραμμής, και επίσης οι Ρουμπέν Νταρίο και Βισέντε Ουιδόμπρο εξέδωσαν μικροδιηγήματα διαφόρων αισθητικών προσεγγίσεων. Εκτός από τους εν λόγω συγγραφείς, η λογοτεχνική κριτική ξεχωρίζει επίσης τον Μεξικανό Χούλιο Τόρι και τον Αργεντινό Λεοπόλδο Λουγόνες ως καθοριστικής σημασίας προδρόμους του σύγχρονου μικροδιηγήματος.

Κατά το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα το μικροδιήγημα φτάνει στην ωρίμανσή του. Πλέον δεν πρόκειται για μια άσκηση ύφους, για ένα ευφυολόγημα ή για ένα λίγο-πολύ μυστηριώδες δείγμα πεζοποιήματος. Το μικροδιήγημα παρουσιάζεται ως μια αυθεντική λογοτεχνική πρόταση, ως το ιδανικό λογοτεχνικό είδος για να ορίσει, να διακωμωδήσει ή να αντιστρέψει τους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης εποχής και τη μεταμοντέρνα αισθητική· ως κάτι, εντέλει, που έχει να κάνει με τον Ίταλο Καλβίνο και το έργο του Έξι προτάσεις για την επόμενη χιλιετία, με τις «πολυπολιτισμικές υβριδοποιήσεις» του, όπως έχει υπογραμμίσει ο Ενρίκε Γέπες, ένας από τους μελετητές αυτής της λιλιπούτειας τέχνης. Το πολύ σύντομο διήγημα είναι η ιδανική αρένα όπου αναμετράται η μόδα της αποδόμησης των ειδών μέχρι να αποδειχτεί μάταιη –και άχρηστη– η προσπάθεια να το προσδιορίσεις, να το ξεχωρίσεις ή να του προσδώσεις επίφαση νομιμότητας. 

Πολλαπλασιάζονται έτσι αυτά «τα συμπυκνωμένα σε υπέρμετρο βαθμό διηγήματα, όμορφα σαν θεωρήματα» –σύμφωνα με τον Αργεντινό Νταβίδ Λαγκμανόβιτς– τα οποία με την απογύμνωσή τους, δοκιμάζουν «τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει να διαβάζουμε». Για να διαφοροποιηθούν από τους αφορισμούς, τα επιτύμβια επιγράμματα ή τα μικροδοκίμια πρέπει να πληρούν τις βασικές αρχές της αφηγηματικότητας αλλά σε μορφή ασυνήθιστα συμπυκνωμένη. Πρόκειται, σχεδόν πάντα, για ασκήσεις αναδημιουργίας, για ένα μικροσκοπικό εργαστήρι πειραματισμού με τη γλώσσα ή για ένα φιλόδοξο εγχείρημα να περικλείσουν μέσα σε λίγες γραμμές μια υπερβατική θεώρηση του κόσμου. Όμως πλανάται μια υποψία: δεν υπάρχει, άραγε, σε όλο αυτό μια δόση οκνηρίας; Με το συνηθισμένο χιούμορ του, ο Αουγούστο Μοντερόσο φαίνεται να σπέρνει την αμφιβολία όταν γράφει: «Το σίγουρο είναι ότι ο συγγραφέας σύντομων αφηγήσεων δεν λαχταρά τίποτα περισσότερο στον κόσμο από το να γράφει ατελείωτα μακροσκελή κείμενα όπου δεν χρειάζεται να βάλει τη φαντασία του να δουλέψει, όπου γεγονότα, πράγματα, ζώα και άνθρωποι διασταυρώνονται, αλληλοαναζητούνται ή απομακρύνονται, ζουν, συζούν, αγαπιούνται ή χύνουν ελεύθερα το αίμα τους χωρίς να υπόκεινται στους περιορισμούς της άνω τελείας και της τελείας».

Ο Πέδρο ντε Μιγκέλ γεννήθηκε το 1956 στη Βιτόρια και απεβίωσε στην Παμπλόνα το 2007 από καρκίνο. Ήταν συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας. Δίδαξε Δημοσιογραφία και Λογοτεχνική Δημοσιογραφία στο Πανεπιστήμιο της Ναβάρα. Λόγω του ιδιαίτερου ενδιαφέροντός του για τα είδη σύντομης λογοτεχνίας, δημιούργησε μαζί με τον Χοσελουίς Γκονθάλεθ τον εκδοτικό οίκο Hierbaola, που ειδικεύεται στο μικροδιήγημα.

Η μετάφραση είναι προϊόν του μαθήματος «Μετάφραση από τα Ισπανικά στα Ελληνικά» που διδάσκει ο αναπληρωτής καθηγητής Κωνσταντίνος Παλαιολόγος στο πλαίσιο του Διατμηματικού Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών του ΑΠΘ «Διερμηνεία και Μετάφραση», κατεύθυνση Μετάφρασης. Συμμετείχαν οι σπουδάστριες Χριστίνα Ευθυμίου, Θωμαή Κωνσταντίνου, Χρυσούλα Χρυσουλάκη.