……γιατί λευτέρωσε λαό. Δημοτικό τραγούδι και ιστορία, efsyn, 29.10.15

Κατά καιρούς, επανέρχεται στην επικαιρότητα η συζήτηση για το νεοελληνικό πολιτισμό, για την Ελλάδα της νέας εποχής. Λέγονται πολλά και διάφορα για τη θέση του λαϊκού πολιτισμού σ’ αυτό το πολιτικό και πολιτισμικό γίγνεσθαι. Μπορεί να χωρέσει ο πολιτισμός αυτός στη διαδικασία διαμόρφωσης των νέων Ελλήνων, των πολιτών του κόσμου; Μήπως όλα τα δημιουργήματα του παρελθόντος είναι απομεινάρια ενός παρελθόντος που δεν είναι συμβατό με το καινούριο; Μήπως το παλιό μπόλι δεν μπορεί να πιάσει και ν’ αποδώσει καρπούς σε πολίτες μιας μετα-βιομηχανικής εποχής;

      Φαίνεται ότι κάποιοι στην πνευματική ηγεσία του τόπου κλίνουν προς τέτοιες απόψεις. Είναι αναφαίρετο δικαίωμά τους. Τι γίνεται όμως όταν μέλη αυτής της ηγεσίας αναλαμβάνουν θέσεις ευθύνης στα Υπουργεία Παιδείας και Πολιτισμού ή σε εποπτευμένους οργανισμούς; Όταν η απόφασή τους δεν περιορίζεται στις προσωπικές τους επιλογές αλλά φιλοδοξεί να συμβάλει στη συγκρότηση τρόπων σκέψης και σχέσεων με το παρελθόν και το μέλλον; Όταν μειώνουν τις ώρες της διδασκαλίας των κειμένων της νεοελληνικής λογοτεχνίας σε μια προσπάθεια να κρατήσουν τα ζύγια με διάφορες επαγγελματικές ομάδες, μια λογική μιας ξεπερασμένης πελατειακής αντίληψης; Όταν βγάζουν από την ύλη του δημοτικού σχολείου τα δημοτικά τραγούδια, ίσως γιατί πρέπει να πάρουν τη θέση τους πιο σύγχρονα δημιουργήματα και γιατί θεωρούν πως αυτά δεν μπορούν, πια, να συγκινήσουν, πως έχουν χάσει τη δύναμή τους;

     Την απάντηση έδωσαν πρόσφατα κάποιοι νέοι Γιαννιώτες(Villagers of Ioannina City), με τον ήλιο και την αλήθεια στην καρδιά τους, μύστες του ροκ και της σύγχρονης μουσικής δημιουργίας, έστησαν όρθιο τον πολιτισμό που τους μεγάλωσε στην τεχνόπολη , στο Γκάζι, προκαλώντας τον ενθουσιασμό σε μεγάλο αριθμό νεαρών που εκστασιασμένοι τραγουδούσαν, στο ρυθμό του κλαρίνου και της ηλεκτρικής κιθάρας, γνωστά παραδοσιακά τραγούδια της Ηπείρου.

   Σε μια εποχή λοιπόν που οι ανθρώπινες σχέσεις ραγίζουν επικίνδυνα. Που η συζήτηση για την περπατησιά στο μέλλον χρειάζεται κάπου να ακουμπήσει, η γνωριμία , η μελέτη και η αξιοποίηση του δημοτικού τραγουδιού, πιο συγκεκριμένα, μπορεί να βοηθήσει να καταλάβουμε και τη σημασία του στην εποχή της κρίσης, παρόλο που πολλοί το ταυτίζουν με κάτι αραχνιασμένο που αντίκειται στη νεωτερικότητά τους, ενώ άλλοι το απαρνιούνται μήπως και τους κολλήσουν τη ρετσινιά του χωριάτη.

      Μέρες που είναι-απελευθέρωση από τη γερμανική κατοχή το 1944 αλλά και Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-1913 που οδήγησαν στην απελευθέρωση της Ηπείρου, της Μακεδονίας και μέρους της Θεσσαλίας-το συνέδριο στην Καρδίτσα με θέμα «Δημοτικό τραγούδι και ιστορία» έδωσε την ευκαιρία για μια δεύτερη ματιά στον τρόπο που το δημοτικό τραγούδι συνέβαλε στη μετάβαση από την τοπική στην εθνική ταυτότητα, κάτι που αποτυπώνεται στα μοιρολόγια που ειπώθηκαν για τους νεκρούς στρατιώτες , με καταγωγή από τη Μάνη.Τα μοιρολόγια, συνήθως, εξιστορούν τον ατομικό πόνο. Διεκτραγωδούν την άφατη θλίψη των οικείων για τη βιολογική απώλεια(έμεινα η ορφανή σαν την κουρούνα ’ς το κλαρί, θρηνεί η αδελφή).

      Ωστόσο, τα μοιρολόγια για τους νεκρούς στρατιώτες αλλά και το δολοφονημένο βασιλιά Γεώργιο Α΄ απομακρύνονται από τον ατομικό πόνο. Γίνονται, ουσιαστικά, επική ποίηση με ήρωα τον πρωθυπουργό Βενιζέλο και δευτερευόντως τον Βασιλιά. Το μεγαλύτερο σώμα των μοιρολογιών αυτού του είδους  είναι ένα μάθημα πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής ιστορίας από  αγράμματες, συχνά, γυναίκες, που προκαλεί την περιέργεια για την ενημέρωση για κρίσιμα πολιτικά ζητήματα της εποχής.

      Τα μοιρολόγια που δημιουργήθηκαν για να θρηνήσουν την απώλεια του βασιλιά εστιάζουν, επί της ουσίας, στη διαδικασία εκείνη, κατά την οποία ο θάνατος μιας ηγετικής μορφής και το μνημόσυνό του συμβάλλουν στη συγκρότηση εθνικής μνήμης και ιστορίας. Ανεξάρτητα από τις επιμέρους πολιτικές επιλογές, οι Μανιάτες επέδειξαν μιαν αξιοθαύμαστη ωριμότητα κι αυτό είναι μια απάντηση σ’ όσους δεν χάνουν την ευκαιρία να επιτίθενται στον τρόπο που εκφράζεται η λαϊκή βούληση , όταν δεν ταυτίζεται με ό,τι υποστηρίζεται ως ορθό από τους πολιτικούς και πνευματικούς μας ηγέτες. Αυτό συνέβη και τότε, όταν οι δυο πολιτειακοί παράγοντες(βασιλιάς και Βενιζέλος) συγκρούστηκαν  διεκδικώντας ο καθένας για λογαριασμό του την ωριμότητα του λαού.

       Το δημοτικό τραγούδι είναι ένα πεδίο αποτύπωσης της λαϊκής ωριμότητας, αισθητικής, πνευματικής, πολιτικής. Το λέει, με τον τρόπο της η αγράμματη μοιρολογίστρα, όταν παρακινεί να μη θρηνούν το  νεκρό στρατιώτη. «Χαλάλι του ο θάνατος, γιατί λευτέρωσε λαό!»