Η διάχυτη κοινωνική ανασφάλεια, συνέπεια της πολυετούς οικονομικής κρίσης που μαστίζει τον τόπο, επηρεάζει καταστροφικά όχι μόνο την κοινωνική συμπεριφορά μας αλλά και κάθε πτυχή της ιδιωτικής μας ζωής, και ειδικότερα τη ζωτική μας ανάγκη να χαλαρώνουμε και να ξεκουραζόμαστε κατά τη διάρκεια της νύχτας.
Πράγματι, ένα από τα άμεσα θύματα της μνημονιακής υποβάθμισης της ζωής μας είναι ο ύπνος, με διόλου ευκαταφρόνητες συνέπειες για την υγεία μας.
Με μνημονιακούς όρους: το καθημερινό «κούρεμα» των ωρών ύπνου και χαλάρωσης όχι μόνο δεν αναπληρώνεται, αλλά, επιπροσθέτως, μπορεί να οδηγήσει στην «υποτίμηση» όλων σχεδόν των φυσιολογικών λειτουργιών μας.
Πράγματι, η υποτίμηση της αξίας του ύπνου οδηγεί σχεδόν αναπόδραστα στην υποβάθμιση της ποιότητας ζωής μας και, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να αποβεί μοιραία για το «υπνολογικά υποτιμημένο» άτομο.
Είναι λοιπόν επίκαιρο όσο ποτέ να εξετάσουμε πώς και αν η σύγχρονη επιστημονική έρευνα μπορεί να μας διαφωτίσει για τη σημασία της καλής ή κακής ενύπνιας ζωής μας.
Από τις μέχρι σήμερα έρευνες της νευροβιολογίας του ύπνου προκύπτει το εξής προκλητικό συμπέρασμα: ο εγκέφαλός μας είναι η μοναδική «πύλη» ή, ακριβέστερα, η μοναδική «μηχανή» πλοήγησης στην ονειροχώρα.
Μπορεί να ακούγεται ελάχιστα ποιητικό, όμως η εμφάνιση των πιο όμορφων ή των πιο εφιαλτικών μας ονείρων προϋποθέτει την επιλεκτική ενεργοποίηση ή απενεργοποίηση συγκεκριμένων εγκεφαλικών δομών
Πώς η εγκεφαλική μηχανή του ύπνου παράγει τα όνειρα;
Το γεγονός ότι, κατά μέσο όρο, περνάμε το ένα τρίτο της ζωής μας κοιμώμενοι -περίπου 120 ημέρες τον χρόνο- αποδεικνύει από μόνο του ότι ο ύπνος είναι απολύτως απαραίτητος για την καλή λειτουργία του οργανισμού μας.
Ως ενήλικοι αφιερώνουμε στον ύπνο περίπου το 35% του ημερήσιου χρόνου μας, ενώ στα νεογέννητα ο ύπνος καταλαμβάνει το 70%.
Ομως ο ύπνος δεν είναι αποκλειστικά ανθρώπινο προνόμιο. Τα περισσότερα είδη ζώων κοιμούνται παρά τους κινδύνους που εγκυμονεί για την επιβίωσή τους αυτή η καθημερινή ανάγκη τους για ανάπαυση.
Και μολονότι ο ύπνος είναι εξίσου απαραίτητος με την τροφή και το νερό, δεν γνωρίζουμε ακόμη αρκετά για το πώς και γιατί επιλέχθηκε από τη φυσική επιλογή ως μια σχεδόν καθολική συμπεριφορά, απαραίτητη για την επιβίωση.
Ομως, ακόμη πιο αινιγματική είναι η παρουσία και ο σκοπός ύπαρξης των ονείρων που κάθε νύκτα συνοδεύουν τον ύπνο των θηλαστικών και των πτηνών.
Οσο για τα υπόλοιπα είδη ζώων, γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι κοιμούνται, αλλά, πιθανότατα, δεν ονειρεύονται ποτέ.
Από τον κύκλο του ύπνου...
Από τα μέσα του εικοστού αιώνα οι ειδικοί γνωρίζουν ότι ο καθημερινός κύκλος ύπνου-εγρήγορσης ρυθμίζεται και σε μεγάλο βαθμό καθοδηγείται από ένα βιολογικό ρολόι, δηλαδή από ένα ρυθμιστικό νευρωνικό κύκλωμα που βρίσκεται κρυμμένο στα βάθη του εγκεφάλου μας και, για την ακρίβεια, στον υπερχιασματικό πυρήνα του υποθαλάμου.
Η δομή αυτή, ανάλογα με την παρουσία ή την απουσία ακτίνων φωτός, συγχρονίζει τον εγκέφαλο στην εναλλαγή ημέρας-νύκτας και υποδεικνύει στον οργανισμό μας πότε θα πρέπει να κοιμηθεί και πότε να ξυπνήσει.
Μπορεί να ακούγεται υπερβολικά απλό και μηχανικό, στην πραγματικότητα όμως πρόκειται για μια εξαιρετικά σύνθετη εγκεφαλική λειτουργία, η οποία επηρεάζεται και από άλλες μεταβλητές: ψυχολογική διάθεση, κούραση, κοινωνικές ανάγκες, κατανάλωση διεγερτικών ουσιών (π.χ. καφές).
Ομως, τι ακριβώς συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλό μας όταν το βράδυ ξαπλώνουμε να κοιμηθούμε;
Το σώμα μας αρχίζει να χαλαρώνει και ο εγκέφαλός μας εισέρχεται σταδιακά στο πρώτο στάδιο του ύπνου ή, όπως αποκαλείται, ύπνος όχι REM (Non REM).
Παράλληλα με τη μυϊκή χαλάρωση, την πτώση της θερμοκρασίας και τη μείωση του καρδιακού ρυθμού, στο δεύτερο στάδιο, που διαρκεί περισσότερο, η συχνότητα των εγκεφαλικών κυμάτων μειώνεται, ενώ σε αυτά παρεμβάλλονται σύντομα και παράξενα εγκεφαλικά κύματα υψηλότερης συχνότητας (Φάση 2).
Τότε κάνουν την εμφάνισή τους ακόμη πιο αργοκίνητα κύματα ακόμη μεγαλύτερου εύρους: ο βαθύς ύπνος έχει μόλις αρχίσει (Φάση 3).
Στην επόμενη φάση καταγράφονται από τον ηλεκτροεγκεφαλογράφο μόνο πολύ αργά εγκεφαλικά κύματα, όλες οι χαλαρωτικές και αναζωογονητικές λειτουργίες του ύπνου βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη (Φάση 4).
Και τα όνειρα πότε τα βλέπουμε; Ξαφνικά και χωρίς κάποια εμφανή αιτία τα αργά κύματα εξαφανίζονται.
Και ενώ το σώμα των κοιμωμένων βρίσκεται σε πλήρη μυϊκή ατονία και βαθιά χαλάρωση, μία απρόσμενη και έντονη εγκεφαλική δραστηριότητα καταγράφεται από τον ηλεκτροεγκεφαλογράφο: η «μαγική προβολή» ασυνάρτητων μεταξύ τους ονειρικών εικόνων έχει αρχίσει.
Τυπικό χαρακτηριστικό αυτής της λεγόμενης «φάσης REM» είναι οι γρήγορες κινήσεις των ματιών, εξ ου και το ακρωνύμιο REM (Rapid Eye Movement).
Τα όνειρα λοιπόν εισβάλλουν στην ενύπνια ζωή μας σε αυτή την πέμπτη φάση, που διαδέχεται τις προηγούμενες και διαρκεί περίπου 1,5 ώρα στο σύνολο ωρών νυχτερινού ύπνου.
Πρόκειται για τη λεγόμενη «φάση REM» ή του «παράδοξου ύπνου».
Ο ύπνος σε αυτή τη φάση ονομάζεται «παράδοξος» επειδή στο βαθιά χαλαρωμένο σώμα μας εμφανίζεται μια έντονη δραστηριότητα του εγκεφάλου ο οποίος, αντίθετα, βρίσκεται σε σχεδόν πλήρη εγρήγορση ώστε να μπορεί να δημιουργεί και να βλέπει όνειρα (Φάση 5).
... στον διακόπτη των ονείρων
Πότε όμως και γιατί αρχίζει η μαγική προβολή των ονείρων στο εσωτερικό του εγκεφάλου;
Πρόσφατα ανακάλυψαν ότι το πέρασμα από τις φάσεις ύπνου «όχι REM», που κοιμόμαστε βαθιά, στον ύπνο REM, που ονειρευόμαστε, ελέγχεται κυρίως από ένα κύκλωμα νευρώνων το οποίο εντοπίζεται στη «γέφυρα του Βαρόλιο» ή απλά «γέφυρα» του εγκεφάλου.
Πρόκειται για μια διακριτή ανατομικά και λειτουργικά δομή του εγκεφάλου μας που πήρε το όνομά της από τον Ιταλό ανατόμο Κοστάντσο Βαρόλιο (Costanzo Varolio, 1543-1575), ο οποίος την περιέγραψε πρώτος.
Ο εντοπισμός αυτού του εγκεφαλικού «διακόπτη» έγινε από ομάδα ερευνητών του ιαπωνικού Ινστιτούτου για τις επιστήμες του εγκεφάλου RIKEN (Riken Brain Science Institute) σε συνεργασία με ερευνητές του πανεπιστημίου Tsukuba και τα αποτελέσματα αυτών των ερευνών δημοσιεύτηκαν τον Οκτώβριο του 2015 στο διεθνούς κύρους περιοδικό «Science».
Οπως υποστηρίζουν οι Ιάπωνες στο σχετικό άρθρο, ο εντοπισμός αυτού του εγκεφαλικού διακόπτη σε πειραματόζωα (διαγονιδιακά ποντίκια) τους οδήγησε σε μια ακόμη πιο σημαντική ανακάλυψη: οι διαφορετικές φάσεις του ύπνου και η κυκλική εναλλαγή τους καθορίζονται από τον ύπνο REM.
Πρόκειται για ένα νευρωνικό κύκλωμα που λειτουργεί ως διακόπτης για την έναρξη της φάσης REM, ένα κύκλωμα από νευρώνες που υπάρχει αποκλειστικά στον εγκέφαλο των θηλαστικών και των πτηνών.
Αν έχουν δίκιο, τότε όλα τα υπόλοιπα είδη ζώων δεν ονειρεύονται ποτέ!
Η ανακάλυψη του διακόπτη των ονείρων, σε συνδυασμό με άλλες σχετικές ανακαλύψεις, θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι ανοίγει πρωτόγνωρες δυνατότητες διαχείρισης του ανθρώπινου ύπνου.
Στο άμεσο μέλλον θα είναι εφικτό στα διεθνή κέντρα Βιοεξουσίας να επεμβαίνουν στον εγκέφαλο και να χειραγωγούν κατά βούληση την ονειρική ζωή των ανθρώπων.
Πάντως, για την ώρα, η έρευνα των νευροβιολογικών, βιοχημικών και γενετικών προϋποθέσεων του ύπνου έχει οδηγήσει τις δύο τελευταίες δεκαετίες στη ριζική αναθεώρηση πολλών πανάρχαιων, διαισθητικών -αλλά εσφαλμένων- αντιλήψεων σχετικά με τη φυσιολογική λειτουργία του.
Για παράδειγμα, θεωρείται πλέον εντελώς παραπλανητική η ιδέα ότι ο ύπνος αποτελεί μια παθητική κατάσταση, μία καθημερινή «παύση» των δραστηριοτήτων του εγκεφάλου, η οποία διαφέρει ουσιωδώς από την εγρήγορση.
Αντίθετα, όπως όλα δείχνουν, ο ύπνος στα περισσότερα είδη ζώων αλλά και η ονειρική δραστηριότητα που τον συνοδεύει στα θηλαστικά και τα πτηνά, αποτελούν το απολύτως αναγκαίο λειτουργικό συμπλήρωμα και συνέχεια της εγρήγορσης.
Γεγονός που επιβεβαιώνεται τόσο από τις δραματικές συνέπειες των δυσλειτουργιών ή των παθήσεων του ύπνου, όσο και από την ανάγκη, κατά τη διάρκεια της νύχτας, να εναλλάσσονται με κανονικότητα οι τέσσερις-πέντε διαφορετικές φάσεις, κάτι που θα ήταν ανεξήγητο αν επιμέναμε στην παραπλανητική εικόνα ενός ολότελα παθητικού «κοιμισμένου» εγκεφάλου.
*Στο επόμενο άρθρο μας θα εξετάσουμε το πώς και το γιατί ο εγκέφαλός μας, ενώ κοιμάται, μπορεί να δημιουργεί τα όνειρα, την πιο δυσεξήγητη και σκοτεινή κατάσταση της νοητικής μας ζωής.
Διαταραχές του ύπνου: αϋπνίες και παραϋπνίες
Ποιες συνέπειες έχει για την ψυχοσωματική μας υγεία η παρατεταμένη στέρηση του ύπνου ή οι διαταραχές του;
Πώς αντιδρά ο εγκέφαλός μας και, μέσω αυτού, ο οργανισμός μας συνολικά όταν για μεγάλο χρονικό διάστημα στερείται τις άκρως ευεργετικές και αναπλαστικές λειτουργίες του ύπνου;
Οταν ο εγκέφαλός μας αντιμετωπίζει ιδιαίτερα αγχογόνες και απειλητικές καταστάσεις, αντιδρά κατά κανόνα με την απορρύθμιση των φυσιολογικών κύκλων ύπνου-εγρήγορσης, η οποία, με τη σειρά της, ανατροφοδοτεί τις λιγότερο ή περισσότερο σοβαρές διαταραχές του ύπνου.
Ωστόσο, η «ποσότητα» ύπνου που χρειάζονται οι άνθρωποι διαφέρει από άτομο σε άτομο και εξαρτάται από έναν μεγάλο αριθμό ενδογενών και εξωγενών παραγόντων.
Ετσι, τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα του ύπνου του καθενός από εμάς επηρεάζονται σε μεγάλο βαθμό από την ηλικία, τη γενετική μας προδιάθεση, τη φυσική μας κατάσταση και ασφαλώς από τις καθημερινές μας συνήθειες και εμπειρίες.
Συνεπώς, η κοινότοπη συνταγή ότι χρειαζόμαστε τουλάχιστον οκτώ ώρες συνεχούς ύπνου τη νύχτα για να μπορούμε να λειτουργήσουμε καλά την επόμενη ημέρα, δεν ισχύει για όλους.
Πάντως, αν όταν ξυπνάτε αισθάνεστε ανανεωμένοι και δεν νιώθετε διαρκώς νυσταγμένοι την επόμενη ημέρα, τότε μπορείτε να είσαστε βέβαιοι ότι έχετε κοιμηθεί επαρκώς.
Η αϋπνία, όταν δεν οφείλεται σε πρόσκαιρες καταστάσεις άγχους ή πανικού, είναι η πιο διαδεδομένη παθολογική διαταραχή του ύπνου που εκδηλώνεται όποτε τα άτομα δυσκολεύονται να αποκοιμηθούν, όταν ξυπνάνε συχνά κατά τη διάρκεια της νύκτας ή πολύ νωρίς το πρωί, με αποτέλεσμα ο ύπνος τους να μην είναι επαρκώς αναζωογονητικός και να νιώθουν διαρκώς κουρασμένοι.
Εκτός όμως από τις αϋπνίες υπάρχουν και πολλές άλλες διαταραχές και παθήσεις του ύπνου.
Πρόκειται για τις λεγόμενες «παραϋπνίες» που εμφανίζονται σε όλα τα στάδια του ύπνου.
Τυπικό παράδειγμα παραϋπνιών κατά τη φάση REM είναι οι εφιάλτες με τα αισθήματα άγχους, φόβου και πανικού που τους συνοδεύουν.
Αντίθετα, η υπνοβασία και ο νυκτερινός τρόμος είναι παραδείγματα παραϋπνίας που εκδηλώνεται συνήθως κατά τη διάρκεια του βαθέος ύπνου (όχι REM).
Οι καταστροφικές για την υγεία επιπτώσεις της αϋπνίας και των παραϋπνιών είναι από καιρό γνωστές.
Ομως, τα τελευταία χρόνια οι διαταραχές αυτές έχουν πολλαπλασιαστεί και έχει κατ’ επανάληψη διαπιστωθεί κλινικά ότι τα άτομα που υποφέρουν από αυτές είναι πολύ πιθανό να εκδηλώσουν παθήσεις του καρδιαγγειακού συστήματος, ενώ είναι πολύ υψηλός ο κίνδυνος να εκδηλώσουν διαβήτη καθώς και αρκετά σοβαρές ανοσοποιητικές δυσλειτουργίες.
Επιπλέον, οι μόνιμες διαταραχές του ύπνου συνδέονται στενά με διάφορες νευροψυχολογικές νόσους.
Είναι χαρακτηριστικό ότι ασθενείς που υποφέρουν από αϋπνία για περισσότερο από έναν χρόνο έχουν 40 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν κατάθλιψη σε σχέση με όσους κοιμούνται ικανοποιητικά· ενώ αν η αϋπνία αντιμετωπιστεί εγκαίρως, τότε η πιθανότητα εμφάνισης κατάθλιψης είναι ίδια με αυτήν που συναντάται στον γενικό πληθυσμό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου