Ποίηση Αναστασίας Μαργέτη, Τρίτοι από της αληθείας, Εκδόσεις ΑΩ, 2016

Αναστασία Μαργέτη: "Νιώθω εξόριστη από την ιδανική πολιτεία"

Συνέντευξη στον Θεοχάρη Παπαδόπουλο

Συναντήσαμε την ποιήτρια Αναστασία Μαργέτη, με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου της "Τρίτοι από της Αληθείας" (εκδόσεις ΑΩ 2016).

Έχετε δώσει στην ποιητική σας συλλογή τον τίτλο: «Τρίτοι από της Αληθείας». Κατά τον Πλάτωνα οι ποιητές εξαπατούν και άρα είναι έκπτωτοι από την «Πολιτεία» του. Εσείς, πώς νιώθετε ως ποιήτρια, που ασπάζεται τη συγκεκριμένη θεωρία;
Νιώθω εξόριστη. Αποδιωγμένη από την ιδανική πολιτεία. Έτσι δεν αισθανόμαστε όλοι; Μακριά από μιαν αλήθεια, την οποία στην εποχή μας η θεοποιημένη επιστήμη επιχειρεί να προσπελάσει δια του ορθού λόγου, ζούμε σε μια πραγματικότητα, ένα είδωλο της αλήθειας, που η κοινωνία και η εποχή κατασκευάζουν μέσω της γλώσσας, αρχικά ερήμην μας. Και ο καθένας -σε μία προσπάθεια ένταξης- ερμηνεύει αυτήν την πραγματικότητα μέσα από φίλτρα παρορμήσεων, παθών και εγωκεντρικών σκέψεων. Μέσα από μία διαλεκτική σχέση, πολλές φορές άγρια κι επώδυνη, επιχειρούμε να παρέμβουμε και σαν καλλιτέχνες δημιουργούμε το δικό μας έργο τέχνης, την προσωπική μας ψευδαίσθηση, τη ζωή μας, εξόριστοι από κάθε πολιτεία ιδανική, κάθε παράδεισο ενότητας και γαλήνης. Άρα  βρισκόμαστε ‘Τρίτοι από της Αληθείας’.  Θεωρώ ότι όλοι κατά μίαν έννοια είμαστε ποιητές, αφού ποιούμε, δηλαδή δημιουργούμε, εικονικές πραγματικότητες για τον εαυτό –ατομικό, συλλογικό, πολιτικό - και τον κόσμο.  Στον καιρό μας οι εικόνες αυτές της τεχνητής πραγματικότητας καταρρέουν. Η ζωή μας κινείται  στο βυθό της αποδόμησης του πρόσφατου παρελθόντος. Όλοι αισθανόμαστε εξόριστοι από τον κόσμο των  ψευδαισθήσεων, στον οποίο ζούσαμε ήσυχοι για χρόνια.  Και έχουμε οδηγηθεί σε καταστροφή, αδιέξοδο, κρίση. Όχι βέβαια, μόνο οικονομική αλλά, πρωτίστως, κρίση αξιών. Όμως θα τολμήσουμε να μπούμε σε διαδικασία συνειδητής αλλαγής, που συνεπάγεται ευθύνη αλλά και οδύνη; Ή θα  προτιμήσουμε την ευνοϊκή θέση του θύματος; Που για όλα φταίνε κάποιοι άλλοι; Στις μέρες μας το ερώτημα του ‘πώς βιωτέον’ γίνεται επιτακτικό. Και μας καλεί να περπατήσουμε σε νέα μονοπάτια. Αλλιώς πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη μόνιμη αγωνία; Τον φόβο, τον θυμό και την απελπισία, που μεταδίδονται σαν νοσήματα;  Και από πού μπορούμε να αντλήσουμε ιδέες και υλικό για το μέλλον –με την πραγματική έννοια, του αύριο- αν όχι από την τεράστια παρακαταθήκη των αρχαίων φιλοσόφων, που μιλούν στη γλώσσα μας;  Αφού εντάξουμε τον λόγο τους στο δύσκολο σήμερα και αναρωτηθούμε με ποιο τρόπο θα φτάσει στο παρόν; Όπως αντιλαμβάνεστε τα λόγια του Πλάτωνα, που έγιναν η αφορμή για τον τίτλο της συλλογής, έχουν ενταχθεί σε σύγχρονα συμφραζόμενα. Πιστεύω πως τα κείμενα των αρχαίων φιλοσόφων δεν είναι για τα ράφια των βιβλιοθηκών και για την ιστορία αλλά για να εξεταστούν ξανά κάτω από νέο πρίσμα, να τους θέσουμε ερωτήματα επίκαιρα, που μας αφορούν όλους και να επιχειρήσουμε νέες αναγνώσεις. Όσο για τον Πλάτωνα, και εκείνος υπήρξε ποιητής μέγας, που η μυθοπλαστική του δύναμη γίνεται φανερή στους περίφημους μύθους του. Αυτός είχε πει, άλλωστε, ότι η ποίηση είναι η μετάβαση από το τίποτε, το μη-ον, στο κάτι, στο ον. Με την ποίηση παράγεται, δημιουργείται κάτι.

Από την ποιητική σας συλλογή, φαίνεται πως έχετε εμπνευστεί από σπουδαίους φιλόσοφους και ότι θεωρείτε πως ο φιλόσοφος μπορεί να εμπνεύσει τον ποιητή. Κατά τη γνώμη σας, το αντίθετο μπορεί να γίνει; Δηλαδή, μπορεί ο ποιητής να εμπνεύσει τον φιλόσοφο;
Πράγματι, στην ποίηση μπορεί οτιδήποτε  να αξιοποιηθεί ως ερέθισμα. Πάνω σ’ έναν στοιχειώδη πυρήνα προσωπικών βιωμάτων και εμπειριών θεμελιώνεται η γραφή μου. Βέβαια στην επεξεργασία του υλικού, ώσπου να πάρει την τελική μορφή, εγώ συνυφαίνω όλα μου τα ενδιαφέροντα. Έτσι η ενασχόλησή μου με τη φιλοσοφία –που μαζί με την ποίηση αποτελούν τα καταφύγιά μου- έχει γονιμοποιήσει τον λόγο μου, διότι έχει συνδεθεί με τις προσωπικές μου αναζητήσεις. Οι φιλοσοφικές ιδέες μου έχουν προκαλέσει θαυμασμό και έκπληξη, που κατέληξε στη γραφή.  Όμως και άλλα ενδιαφέροντά μου έχουν ενταχθεί στον ποιητικό μου λόγο: στοιχεία της αρχαιοελληνικής και της ορθόδοξης γραμματείας και παράδοσης, μυθολογικοί συμβολισμοί και ψυχαναλυτικές θεωρίες, θέματα από την αρχαιολογία και την ιστορία, καθώς και επιστημολογικά στοιχεία. Και όλα τα στοιχεία αυτά συνενώνονται με τις θεματικές της συλλογής.  Θεωρώ ότι το ποιητικό βιβλίο Τρίτοι από της Αληθείας’ ψηλαφεί το σήμερα, διότι στα ποιήματα το άτομο μετά από μία αποτυχία, καταστροφή ή κρίση –ατομική ή συλλογική- διαρρηγνύει την ψευδαισθητική κατάσταση της ιδανικής πολιτείας, τον Παράδεισο της ασφάλειας, της απόλυτης βεβαιότητας που είχε δημιουργήσει βασισμένο σε ψευδή δεδομένα. Συνεπώς εξαναγκάζεται να  επανεξετάσει την εικόνα του για τον εαυτό και τον κόσμο. Το υποκείμενο εντάσσεται σε περιβάλλοντα και καταστάσεις αναγνωρίσιμα από όλους, όπως των διαπροσωπικών σχέσεων, της οικογένειας, της κοινωνίας, της πολιτείας –αυτές δεν δρουν ως  ‘εξουσίες’ της κοινωνίας και της παρούσας ιστορικής στιγμής που διαμορφώνουν τη ζωή και την προσωπικότητά μας; Με αυτά αλληλεπιδρά  κινητοποιημένο από παρορμήσεις και πάθη ανεξέλεγκτα, τις ‘εξουσίες’ εντός του. Μέσα από αλλεπάλληλες συγκρούσεις και λάθη σ’ αυτήν τη διαλεκτική πορεία αντιλαμβάνεται τα πεπερασμένα όρια των αισθήσεων και του νου. Με τρόπο επώδυνο αποδομεί την ψευδαίσθηση του παρελθόντος.  Στο τέλος της έρευνάς του, που λειτουργεί ως μαθητεία, επέρχεται η επίγνωση ως απογύμνωση από κάθε  βεβαιότητα και αποδοχή των αλλαγών. Το άτομο απομακρύνεται από δογματικές εμμονές και οικοδομεί νέα, διευρυμένη ταυτότητα -ατομική, συλλογική, συμπαντική- με την μετατροπή των ίδιων δομικών υλικών. Με αυτόν τον τρόπο επίσης, οικοδομεί σχέσεις συνεξέλιξης με τον εαυτό και τον κόσμο. Έτσι διαφαίνεται η πιθανότητα μέλλοντος. Στη συλλογή ‘Τρίτοι από της Αληθείας’ το κάθε ποίημα λειτουργεί και αυτόνομα αλλά και ως μέρος ενός μεγαλύτερου ψηφιδωτού, ενός ευρύτερου όλου. Όσο για το αν η ποίηση μπορεί να εμπνεύσει τον φιλόσοφο, πιστεύω ακράδαντα  πως μπορεί να το κάνει. Άλλωστε η ποίηση δεν είναι μόνο ένας τρόπος γραφής αλλά ένας τρόπος πρόσληψης των πάντων. Το ποίημα είναι μόνο ένα παράδειγμα για τον  τρόπο της συγκίνησης. Πολλοί σπουδαίοι φιλόσοφοι άλλωστε, όπως ο Coleridge, ο Βολταίρος, ο Σαρτρ, έχουν κάνει λόγο για την μεταξύ ποίησης και φιλοσοφίας συνάφεια. Η ποίηση και η φιλοσοφία δεν είναι αντίθετες η μια με την άλλη, αλλά μπορεί να ενυπάρχει η μια στην άλλη.

Στο ποίημα «Σινεμασκόπ» αναφέρεστε στο παιδί, που βιώνει με τον πιο άσχημο τρόπο τον χωρισμό των γονιών του. Πιστεύετε ότι σε αυτές τις περιπτώσεις υπερισχύει ο εγωισμός του κάθε γονιού;
Ναι, πάντα κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει; Ο εγωισμός και τα ανεξέλεγκτα πάθη στις διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των ενηλίκων, καθώς και τα παιχνίδια εξουσίας καταλήγουν σε συγκρούσεις και αδιέξοδα επώδυνα, διότι ο καθένας έχει δημιουργήσει μια δική του εκδοχή για τα πράγματα και σύμφωνα μ’ αυτήν ερμηνεύει τη σχέση και προβλέπει το μέλλον της. Τις περισσότερες φορές όμως, όταν το πάθος κοπάσει, η πραγματικότητα ελέγχει τις εκδοχές αυτές,  οι προσδοκίες ματαιώνονται, τα άτομα συγκρούονται, οι σχέσεις διαλύονται και οι πορείες των ανθρώπων χωρίζουν. Όμως το παρελθόν δεν διαγράφεται. Τους έχει ήδη διαμορφώσει. Αυτή η ισχυρή αλληλεπίδραση καταλήγει από τη μια σε καταστροφή και από την άλλη σε νέα γέννηση. Αυτό το νέο που γεννήθηκε, παρομοιάζεται στο ποίημα ‘Σινεμασκόπ’  με τη μορφή ενός μωρού. Δεν αποκλείεται όμως να είναι και ένα αληθινό παιδί.  Και αυτό οι σκληροί κι αμετανόητοι πρώην σύντροφοι το διαμοιράζουν, το κόβουν ακριβώς στη μέση. Όπως όλα τους τα υπάρχοντα. Αδιαφορώντας για τη δική του ύπαρξη. Γιατί ακόμη και  η δικαιοσύνη, αυτό το υπέρτατο αγαθό, όταν εφαρμόζεται χωρίς αγάπη καταντά απανθρωπία και σκληρότητα. Όπως κάθε πράξη λογική, όταν αποχωρίζεται από την ενσυναίσθηση. Σε όλη αυτή την ενότητα ποιημάτων με τίτλο ‘Καλλιτεχνίας αίσθημα’ οι παρορμήσεις μετατρέπονται σε  πάθη υπέρμετρα, που οδηγούν σε λάθη. Τα πάθη παρομοιάζονται με εσωτερικές ‘εξουσίες’ που διαμορφώνουν -ως καλλιτέχνες - του καθενός τη ζωή και την προσωπικότητα. Ίσως γι’ αυτό στις μέρες μας γίνεται λόγος για συναισθηματική νοημοσύνη και διερευνώνται τρόποι, για να προσδίδουμε νοημοσύνη στο συναίσθημα.  

Στην ποιητική σας συλλογή χρησιμοποιείτε πολλά ρητά ως μότο. Πιστεύετε ότι αυτό βοηθάει στο να κατανοήσουμε περισσότερο τα ποιήματα;
Πράγματι λόγια άλλων συγγραφέων, φιλοσόφων κυρίως,  χρησιμοποιούνται ως μότο σε πολλά ποιήματά μου. Ο Θανάσης Νιάρχος χαρακτήρισε τα ποιήματα της συλλογής Τρίτοι από της Αληθείας ‘ως έναν μόνιμο διάλογο με ό,τι σημαντικότερο έχει συντελεστεί στον κόσμο του πνεύματος’. Η πορεία της γραφής για κάποιους θεωρητικούς ορίζεται ως ένας συνεχής διάλογος μεταξύ των κειμένων έξω από τα σύνορα του χώρου και του χρόνου. Έχω τη γνώμη ότι όλοι οι σκεπτόμενοι άνθρωποι βαδίζουμε αυτήν την οδό, ακόμη κι αν δεν το τεκμηριώνουμε θεωρητικά και προσπαθούμε  να δώσουμε απάντηση στις αγωνίες μας. Εγώ μέσω αυτού του συνεχούς διαλόγου επιχείρησα να ιχνογραφήσω με τον ποιητικό λόγο την αγωνία και την αβεβαιότητα της εποχής που ζούμε. Ταυτόχρονα, μέσα από την δική μου υποκειμενική προσέγγιση αποπειράθηκα να επικαιροποιήσω αυτά τα λόγια των φιλοσόφων, που πριν από εμάς τόλμησαν να ‘βαδίσουν στο σκοτάδι’, να τα εντάξω στην εποχή της κρίσης, να τους θέσω σύγχρονα ερωτήματα και να μιλήσω μαζί τους ερμηνεύοντας παράλληλα δικά μου βιώματα και εμπειρίες μου.
Θεώρησα ότι τα μότο σε συνδυασμό με τους τίτλους των ποιημάτων, καθώς και τη δόμηση της  συλλογής σε 5 ενότητες με ξεχωριστούς τίτλους συμβάλλουν στην ιχνηλασία  αυτής της διαδρομής.     Οι προσθήκες αυτές νομίζω πως δένουν οργανικά το σύνολο του έργου και δίνουν στη συλλογή μία επιπλέον φιλοσοφική ανάγνωση. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι φιλοσοφικές γνώσεις προαπαιτούνται του κειμένου. Όμως ο αναγνώστης που τις διαθέτει, μπορεί να προσεγγίσει τη συλλογή ανακαλύπτοντας περισσότερα επίπεδα ανάγνωσης. Εξάλλου ο κάθε αποδέκτης προσλαμβάνει το κείμενο με τρόπο υποκειμενικό.  

Το βιβλίο «Τρίτοι από της Αληθείας» είναι το πρώτο σας βήμα στον χώρο της ποίησης. Έχετε σκεφτεί το επόμενο;
Εκτός από τη συλλογή «Τρίτοι από της Αληθείας»  το ποίημά μου "ΑΙΝΙΓΜΑ" διακρίθηκε στο 2ο λογοτεχνικό διαγωνισμό "Μίμης Σουλιώτης" του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών Φλώρινας Δημιουργική Γραφή  και συμπεριλαμβάνεται στον ομώνυμο συλλογικό τόμο, που τυπώθηκε από τη  Libron Εκδοτική το 2016. Αλλά και το ποίημά μου ‘ΕΝΤΕΛΕΧΕΙΑ’ έχει συμπεριληφθεί στον συλλεκτικό τόμο για τον Αριστοτέλη, που θα εκδοθεί από την Ένωση Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδας. Επιπλέον βρίσκεται στη φάση της τελικής επεξεργασίας το επόμενο λογοτεχνικό μου πόνημα.