Η Ευρώπη του Μεσοπολέμου διά χειρός Γιόζεφ Ροτ,ΤΟ ΒΗΜΑ, 1.2.16

Τα επιλεγμένα δημοσιογραφικά κείμενα του μεγάλου αυστριακού συγγραφέα που εκδόθηκαν πρόσφατα στα αγγλικά συνθέτουν ένα υπόμνημα για την αποσύνθεση του Μεσοπολέμου

Ο Γιόζεφ Ροτ έζησε και έγραψε το αριστούργημά του «Το εμβατήριο του Ραντέτσκι» (εκδόσεις Αγρα) περιπλανώμενος ανά την ήπειρο για χάρη της «Berliner Borsen-Courier» και της «Frankfurter-Zeitung»

H Ευρώπη του Γιόζεφ Ροτ είναι ένας τόπος ύποπτος. Ηταν ως χθες το επίκεντρο του πολιτισμού, ο Μεγάλος Πόλεμος όμως τη γέρασε πρόωρα και έκανε τους ανθρώπους της κάτι άλλο από αυτό που ήταν. Κλέφτες μικροαντικειμένων, όπως εκείνος που φροντίζει να ξαλαφρώσει μια γυναίκα από την ομπρέλα της ενώ εκείνη βρίσκεται ξαπλωμένη στον δρόμο έπειτα από ένα αυτοκινητικό ατύχημα. Οι κήρυκες του μίσους, όπως τα δύο γυμνασιόπαιδα που τραγουδούν σε κάποια οδό της ίδιας πόλης, δύο χρόνια μετά, «Κάτω η δημοκρατία των Εβραίων / Βρωμοεβραίοι, βρωμοεβραίοι». Τέτοιες συναντήσεις σε μικρά κείμενα αφθονούν στο «The Hotel Years. Wanderings in Europe between the Wars» (εκδόσεις Granta, 22,30 ευρώ), συλλογή άρθρων του Ροτ από τις γερμανικές εφημερίδες με τον μισθό των οποίων βιοποριζόταν στα χρόνια του Μεσοπολέμου.

Εξόριστος από την τεθνεώσα Αυστροουγγαρία, ο Γιόζεφ Ροτ (1894-1939) έζησε και έγραψε το αριστούργημά του «Το εμβατήριο του Ραντέτσκι» (εκδόσεις Αγρα) περιπλανώμενος ανά την ήπειρο για χάρη της «Berliner Börsen-Courier» και της «Frankfurter-Zeitung». Τον βάρυνε η αίσθηση του απάτριδος, αν και όχι ακόμη η οικονομική ανέχεια και ο αλκοολισμός - αυτά θα έρχονταν με την έλευση των ναζί και τη δαιμονοποίηση της εβραϊκής καταγωγής του. Ως τότε ο Ροτ λογιζόταν ανάμεσα στους πιο εξέχοντες και πιο καλοπληρωμένους δημοσιογράφους της Γερμανίας - «ένα μάρκο τη γραμμή» αναφέρει ο μεταφραστής τουΜάικλ Χόφμαν. Αν δεν διακρίνει κανείς στις ανταποκρίσεις του από τη Γαλλία, την Πολωνία, την Ιταλία, τη Σοβιετική Ενωση κάποια ικανοποίηση για το στάτους του, αυτό οφείλεται στο ότι βιώνει την επισφάλεια των πραγμάτων, την αγωνία της καθημερινής μεταβολής: σε αρκετά κείμενα της συλλογής βρίσκει κανείς επαίνους, ψόγους και λεπτομέρειες της ζωής στα ξενοδοχεία που αποτελούσαν τα μόνιμα ενδιαιτήματά του.

Ο Φρέντερικ Ράφαελ τονίζει στο «Times Literary Supplement» τη σημασία του ξενοδοχείου ως «πνευματικής οικίας του συγγραφέα» («η κοινότητά μου είναι το ξενοδοχείο Σαβόι» γράφει χαρακτηριστικά στο «Hotel Savoy» ο Ροτ). Είναι εκτός αυτού και άλλος ένας χώρος όπου μπορεί να αλιεύσει τα δεδομένα της δημοσιογραφίας του. Δεξιοτέχνης της ανάδειξης ιστοριών ανθρώπινου ενδιαφέροντος, βασίζεται στην παρατήρηση του περιβάλλοντος («την τυχαία συνάντηση, την τυχαία κουβέντα που ακούει») για να δώσει το στίγμα των καιρών.

Συνταξιδεύοντας στο τρένο το 1923 με έναν γαλλογερμανό νέγρο, γιο γερμανού της Λεγεώνας των Ξένων και μαύρης μητέρας, μεγαλωμένο από τους παππούδες του στο Μόναχο και φορέα άψογης βαυαρικής προφοράς, δεν παραλείπει να αντιδιαστείλει τη δική του «ψυχική αγνότητα» με τη «φυλετική καθαρότητα» που επικαλούνταν ο Χίτλερ και οι λοιποί ναζί ετοιμάζοντας το αποτυχημένο «πραξικόπημα της μπιραρίας».

Γραμμένα με τον προφητικά απαισιόδοξο τόνο του Γιόζεφ Ροτ, τα εφήμερα αυτά κείμενα φανερώνουν όψεις μιας γεωγραφίας που γλιστρά ανεπαίσθητα στην άβυσσο, διατυπωμένες με τη λογοτεχνική φλέβα του μεγάλου συγγραφέα. Κάπως σαν την περιγραφή του για τη μοναδική συνάντηση του ελάσσονος αυστριακού λογοτέχνη Φραντς Γκριλπάρτσερ με τον Γκαίτε: «Ηταν σαν μια Παρασκευή να βγαίνει έξω για να δει πώς ήταν να είσαι Κυριακή και μετά να επιστρέφει σπίτι ικανοποιημένη και θλιμμένη που ήταν Παρασκευή».