Ευάγγελος Αυδίκος, Ζητήματα ιθαγένειας: ο πλάτανος και ο φοίνικας, ΕΦΣΥΝ, 10.8.15

platanos.jpg

Ο πλάτανος είναι το σύμβολο της αντοχής στον χρόνο, γι’ αυτό και η ευχή «σαν τον πλάτανο» συμπυκνώνει αυτή τη βιωματική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του | EUROKINISSI/ΘΑΝΑΣΗΣ ΚΑΛΛΙΑΡΑΣ

 Εν μέσω των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία με τους δανειστές υπερψηφίστηκε από τη Βουλή ο νόμος που τακτοποιεί θέματα ιθαγένειας, ο οποίος αποτέλεσε πεδίο σύγκρουσης και πολιτικής-ιδεολογικής διαφοροποίησης των πολιτικών κομμάτων και κινήσεων στην Ελλάδα.

Ενα από τα βασικά επιχειρήματα όσων αρνήθηκαν να ψηφίσουν τον νόμο ήταν ότι κινδύνευε ο ελληνικός λαός να αφομοιωθεί, προοπτικά, από ανθρώπους που «τρύπωσαν δολίως» στο εθνικό έδαφος. Φοβούνται ότι αυτό που θα προκύψει από την απόδοση ιθαγένειας σε μετανάστες από χώρες της Αφρικής και της Ασίας -ου μην αλλά και της Ευρώπης, π.χ. Αλβανία- θα είναι η αλλοίωση των βιολογικών και πολιτισμικών γνωρισμάτων του Νεοέλληνα στον 21ο αιώνα.

Εκτός από τη συνωμοσία που διαβλέπουν μερικοί να εκδηλώνεται για εκ των ένδον υπονόμευση του ελληνικού λαού ως εθνολογικής και βιολογικής οντότητας, θεωρούν ότι αναπόφευκτα θα χαθούν όλα τα γνωρίσματα που συγκρότησαν την οντότητα Ελληνας, όπως έχει καταγραφεί στα κείμενα και αναπαριστάται στον καθημερινό λόγο.

Πρόθεσή μου δεν είναι να συνομιλήσω σ’ αυτό το κείμενο μ’ αυτή τη στρεβλή αντίληψη για το στερεότυπο του Ελληνα ως μιας άχρονης και αμετάβλητης ουσίας, που εγκαταβιώνει και παράγεται αυτοφυώς στο συγκεκριμένο έδαφος.

Χρησιμοποιώ τη σχέση του περιβάλλοντος με τις μετακινήσεις ανθρώπων για τη συνεχή ανανέωση -ακόμη κι όταν δεν είναι ορατή διά γυμνού οφθαλμού- των πολιτισμικών συμπεριφορών και εθνολογικών χαρακτηριστικών, ώστε να επικεντρωθώ στο δεύτερο μισό του τίτλου αυτού του άρθρου: τον πλάτανο και τον φοίνικα.

Τι σχέση έχουν αυτά τα φυτά με την ιθαγένεια; Μεγάλη, κατ’ εμέ. Ο πλάτανος, ασφαλώς, δεν είναι δέντρο αυτοφυές. Ωστόσο, έχει διαμορφωθεί μια τοπική ποικιλία, η οποία, πέρα από τα φυσικά συστατικά της, έχει ταυτιστεί με την πολιτισμική οικολογία του ελλαδικού χώρου. Γύρω από τα πλατάνια οργανώθηκαν τα χωριά. Κάτω από τον ίσκιο τους κορυφώνονται τα πανηγύρια του καλοκαιριού στην ορεινή Ελλάδα.

Ο πλάτανος κουβαλάει μικρές και μεγάλες ιστορίες. Κάθε μεριά της Ελλάδας έχει να μαρτυρήσει ιστορίες που συνδέονται με εθνοαπελευθερωτικούς αγώνες. Τέτοιος ήταν ο πλάτανος δίπλα στο ιστορικό Γεφύρι της Αρτας, όπου λέγεται ότι ο Αλή Πασάς κρεμούσε από τα κλαδιά του τους χριστιανούς.

Ακόμη, το πλατάνι στα Μάλια της Κρήτης, με την ηλικία των δυόμισι χιλιάδων χρόνων, που ήταν ο αγαπημένος τόπος του Καζαντζάκη. Κάθε τόπος οργανώνει τη ζωή του γύρω από έναν πλάτανο. Είναι το σύμβολο της αντοχής στον χρόνο, γι’ αυτό και η ευχή «σαν τον πλάτανο» συμπυκνώνει αυτή τη βιωματική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον του.

Ο πλάτανος είναι η έκφραση της πολιτισμικής ιθαγένειας, που ζυμώθηκε χιλιάδες χρόνια. Αντίθετα, ο φοίνικας θεωρήθηκε το σύμβολο των αυτοδιοικητικών αρχών των σύγχρονων πόλεων που θέλησαν να προσδώσουν έναν νέο χαρακτήρα στις πόλεις, αλλάζοντας την πολιτισμική οικολογία. Ο φοίνικας, έτσι, διέσχισε τη Μεσόγειο και ήρθε μαζικά στην Ελλάδα στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004.

Το παράδειγμα ακολούθησαν πολλοί δήμοι που ήθελαν να προσδώσουν ανατολίτικο χρώμα στις παραλίες τους για να αιχμαλωτίσουν το ενδιαφέρον των επισκεπτών τους. Κατ’ άλλους, αυτή η στροφή στον φοίνικα μπορεί να θεωρηθεί ως εγκατάλειψη της παλαιότερης πολιτισμικής οικολογίας, όπου κυριαρχούν ιθαγενή ή φυτά που είχαν επιβάλει την ιθαγένειά τους με την προσαρμοστικότητά τους στο περιβάλλον.

Ο φοίνικας, άθελά του, έγινε το σύμβολο της αλαζονείας, αλλά και της άγνοιας της ιθαγενούς βιοποικιλότητας εκ μέρους των υπευθύνων. Ομως, κάποιοι άλλοι πηγαίνουν πιο πέρα φωτίζοντας μιαν άλλη διάσταση.

Ο φοίνικας και η προτίμηση σ' αυτόν για τη διακόσμηση των παραλιακών, ιδίως, χώρων έγινε το σύμβολο της Ελλάδας που αναζητούσε τρόπους και μορφές ώστε να δικαιολογηθεί η διασπάθιση του δημόσιου χρήματος από όσους, κρατικοδίαιτους, είχαν βρει τον τρόπο να βάλουν το χέρι στην κρατική μας τσέπη.

Οι σκέψεις αυτές έρχονται στον νου λίγο πριν από τον Δεκαπενταύγουστο, τότε που βουλιάζουν οι τόποι κάτω από τους πλατάνους. Αναμφίβολα, η συσχέτιση του πλάτανου με τον φοίνικα δεν επαναφέρει την επιφύλαξη για την εξωστρέφεια και την επικοινωνία με νέες μορφές πολιτισμικής οικολογίας. Είναι, όμως, μια δήλωση για επιφύλαξη απέναντι σε όσους υπονομεύουν το παρελθόν πουλώντας φύκια για μεταξωτές κορδέλες.

*καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας