Ρωτώντας, όλο και κάτι μαθαίνει κανείς. Κυριακή, πολύ πρωί, στο τραμ, από Τζιτζιφιές για Μπάτη και κολύμπι∙ ζεστή ακόμα η θάλασσα! Καιρό μου έχει μπει στο μάτι μία όμορφη, μικρή, ολόλευκη εκκλησούλα στην παραλία. Ολο λέω να ρωτήσω και όλο ξεχνάω.
Γυναίκες. Λαλίστατες, άμα βρεις τον τρόπο να τις ρωτήσεις. «Ποια είναι αυτή η όμορφη εκκλησούλα;» ρωτάω την πλαϊνή, τη στιγμή που το τραμ προσπερνάει. «Ο Αγιος Γεώργιος!» απαντούν συγχρόνως, με μεγάλη προθυμία, η πλαϊνή, η απέναντι και η διαγωνίως απέναντι.
Η απέναντι μάλιστα ήταν αναλυτικότερη: «Παλιά, πολύ παλιά εκκλησία. Εδώ πρωτομίλησε ο Απόστολος Παύλος όταν ήρθε στην Αθήνα!»∙ ομολογώ, αγνοούσα την πληροφορία. Μάλιστα, Αγιος Γεώργιος και όχι π.χ. Αγιος Νικόλαος, αν και παραλία.
Στο σπίτι σαν γύρισα, μετά το μπάνιο για να φύγουν τα αλάτια, έφτιαξα καφέ και μπήκα στο… αλατοπίπερο του Διαδικτύου. Αγιος Γεώργιος λοιπόν, μεταβυζαντινή εκκλησία, μονόκλιτη, η αρχαιότερη στο Φάληρο: 17ος αιώνας.
Δεν βρήκα λέξη για τον Απόστολο Παύλο, βρήκα όμως την παλιότερη ονομασία: Αγιος Νικόλαος! Βρήκα και κάτι ακόμα: τη θέση που είναι οικοδομημένη η εκκλησία: Παλιό Λιμάνι Φαλήρου [υπέθεσα, το σημερινό, στη θέση Τροκαντερό, όπου ναυλοχεί το περίφημο θωρηκτό (πλωτό μουσείο σήμερα) Αβέρωφ], αλλά και Τρεις Πύργοι! Αλλο ψάξιμο. Τι μπορεί να σημαίνει η τοποθεσία Τρεις Πύργοι;
Πολλά. Σημαίνει πολλά. Που σε πάνε μέχρι την αρχαιότητα, την τότε κοσμοκράτειρα Αθήνα και την από θαλάσσης οχύρωσή της∙ το πιο ευαίσθητο σημείο της, δεδομένου ότι το παράλιο μέτωπο της Αθήνας, ομαλό καθώς είναι, με αμμουδιές και αλίπεδα, χωρίς φυσική οχύρωση –βράχους γκρεμούς κ.λπ.– ήταν ιδιαίτερα ευάλωτο.
Και μιλάμε για μέτωπο, από Κερατσίνι μέχρι Καβούρι∙ εξ ου και οι διάσπαρτες, σε κρίσιμες θέσεις, οχυρώσεις και παρατηρητήρια, από την κλασική αρχαιότητα, που η Αθήνα ήταν πρώτη ναυτική δύναμη, μέχρι τα βυζαντινά χρόνια, αλλά και επί Τουρκοκρατίας. Αρκετών, από αυτές τις αμυντικές εγκαταστάσεις, σώθηκαν ίχνη που μαρτυρούν του λόγου το αληθές.
Πύργους (παρατηρητήρια), για παράδειγμα, συναντάμε, σε όλη την έκταση της παραλίας, πάνω από τρεις-τέσσερις φορές∙ άλλοι με ίχνη, άλλοι άνευ.
Οι δικοί μας τώρα Τρεις Πύργοι στη φαληρική παραλία, πιθανόν τμήμα της οχύρωσης του φαληρικού λιμανιού –που για ένα διάστημα, στον μεσαίωνα, ταυτίστηκαν και ονομαστικά με το Φάληρο (τι μαθαίνει κανείς!)– δεν άφησαν ίχνη επί εδάφους, διασώθηκαν όμως μέσα από την παράδοση και από αρκετές μαρτυρίες, κυρίως ως τοπωνύμιο με διάφορες πιθανολογήσεις (Γιώργος Πάλλης, «Μεσαιωνικοί πύργοι στα παράλια της Αθήνας», Διαχρονία, περιοδική έκδοση Συλλόγου Μεταπτυχιακών Φοιτητών Ιστορίας-Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών, Δεκέμβριος 2012).
«Προβληματική», ως προς την αξιολόγηση, χαρακτηρίζει ο Γ. Πάλλης την περίπτωση των Τριών Πύργων του Φαλήρου. Βεβαιώνει όμως ότι στο σημείο υπήρχε μικρό λιμάνι, γνωστό στην Τουρκοκρατία ως Παλιό Λιμάνι ή Πόρτο Βέκιο ή Σκάλα του Αγίου… Νικολάου, που λέγαμε.
Από δε τη θέση κατοπτεύεις από την Καστέλα μέχρι την ενδοχώρα της Αθήνας. Ενδιαφέροντα πράγματα, από μια ερώτηση στο τραμ, παρά θίν’ αλός Φαλήρου∙ από το αρχαίο φαλαρός, που σημαίνει καθαρός…
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου