Υπάρχει κάτι στην ιστορία της Δυτικής Πολιτικής Φιλοσοφίας, καθώς και στις συστηματικές απόπειρες προσέγγισης, ταξινόμησης και αξιολόγησης των διάφορων μερών που την αποτελούν, που προκαλεί, τουλάχιστον, το ενδιαφέρον.
Παναγιώτα Ψυχογιού Η φιλοσοφία του Πιοτρ Κροπότκιν Εκδόσεις: Ανατολικός Αθήνα 2016, σελ. 295 |
Ο αναρχισμός, μια ιδιαίτερη πολιτική παράδοση εντός της σοσιαλιστικής οικογένειας, που όμως η κατάταξή του φαίνεται δυσχερής, και μια ιδιαίτερη φιλοσοφική παράδοση, που όμως η σοβαρότητά της και η αξία της αμφισβητούνται πολλαπλώς.
Πιθανόν, η φιλοσοφική ιδιομορφία του αναρχισμού, ή αυτή που έχει εκληφθεί ως τέτοια, η αμφισβήτηση, δηλαδή, της αναγκαιότητας της εξουσίας, να εξηγεί τη διακοπή κοινωνίας που του έχει επιβληθεί και επιπλέον η απροθυμία, ή η αδυναμία τήρησης εκ μέρους των μειζόνων θεωρητικών του των φιλοσοφικών εχέγγυων, να δικαιολογούν την ελαφρά αντιμετώπισή του από τους μελετητές.
Σε αυτά θα πρέπει να συνυπολογίσουμε και το γεγονός πως στις εσωτερικές αντιδικίες του σοσιαλιστικού χώρου οι αναρχικοί στοχαστές αναγκάστηκαν ή επέλεξαν να αναμετρηθούν με την αδιαμφισβήτητη θεωρητική υπεροπλία του Μαρξ, αναμέτρηση το αποτέλεσμα της οποίας καθόρισε πολλά.
Ετσι, η παρουσίαση των τριών στοχαστών που αποτελούν τον αναρχικό κανόνα παρέμενε επί μακρό χρονικό διάστημα η ίδια. Ο Προυντόν ως ο φιλόσοφος του απειλούμενου μικροαστισμού και της μικρής ιδιοκτησίας, ο Μπακούνιν ως ο ημίτρελος συνωμότης και ατελής φιλόσοφος και ο Κροπότκιν ως ο πλανεμένος θετικιστής με μια αστήρικτη αφελή αισιοδοξία.
Με τον τελευταίο καταπιάνεται η Παναγιώτα Ψυχογιού στο Η Φιλοσοφία του Πιοτρ Κροπότκιν, εστιάζοντας στην «εννοιολογική αποσαφήνιση της αλληλοβοήθειας, του κράτους και της ελευθερίας στο έργο του» (1).
Ισως το πιο ενδιαφέρον κεφάλαιο να είναι αυτό που ασχολείται με το επιστημονικό υπόβαθρο της θεμελιώδους για τη σκέψη του Κροπότκιν έννοιας της αλληλοβοήθειας.
Στο οικείο μέρος του βιβλίου η Ψυχογιού θέτει το ιστορικό και επιστημονικό πλαίσιο των μελετών του Κροπότκιν και της διατύπωσης της έννοιας της αλληλοβοήθειας στο ομότιτλο βιβλίο, έννοια που όπως και η ίδια υποστηρίζει «έχει μια σχεδόν αρχετυπική συγκειμενική διάσταση στη μεθοδολογία και την πολιτική φιλοσοφία» του Ρώσου αναρχικού (2).
Παράλληλα, όμως, η συγγραφέας φροντίζει να μας παρουσιάσει και τις σύγχρονες εξελίξεις στους σχετικούς επιστημονικούς κλάδους διερευνώντας το αν και πόσο οι θεωρίες του Κροπότκιν διαψεύδονται ή επιβεβαιώνονται από αυτές. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, το κεφάλαιο όπου διασαφηνίζονται οι απόψεις του Κροπότκιν σχετικά με την ανθρώπινη φύση, την εγγενή αγαθότητα του ανθρώπου και τον αλτρουισμό, έννοιες πολλαπλώς παρανοημένες και παρερμηνευμένες από το μεγαλύτερο μέρος της βιβλιογραφίας.
Η Ψυχογιού σωστά υποστηρίζει πως «η μελέτη του έργου του Κροπότκιν αποδεικνύει ότι υιοθετεί την εγκατάλειψη της ιδέας της “ανθρώπινης φύσης” ως “αμετάβλητης οντότητας” και εξετάζει το ανθρώπινο είδος με έναν εξελικτικό τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη τη διαρκή διάδραση πολλών παραγόντων» (3), κρισιμότατη διασαφήνιση για την κατανόηση της σκέψης του Κροπότκιν, αλλά και χρήσιμη για την εξέταση των μετα-αναρχικών ενστάσεων περί ουσιοκρατίας.
Η συγγραφέας το επιχειρεί αυτό εν είδει κατακλείδας, όπου επίσης σωστά υποδεικνύει και διορθώνει την αναιτιολόγητη κριτική των μετα-αναρχικών. Προηγείται μια τίμια παρουσίαση της σχέσης αναρχισμού-μαρξισμού, όπως επίσης και μια ενδιαφέρουσα συγκριτική ανάλυση της έννοιας της ελευθερίας του Ρώσου αναρχικού με το εννοιακό δίπολο αρνητικής-θετικής ελευθερίας του Μπερλίν.
Η ανάδυση των νέων κοινωνικών κινημάτων τη δεκαετία του '60 αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον για τις απαξιωμένες έως τότε αναρχικές ιδέες, κάτι που συνεχίστηκε με εμφατικό τρόπο και με τις οργανωτικές επιλογές των κινημάτων της αντιπαγκοσμιοποίησης και του νέου αντικαπιταλισμού. Αν και η ανανέωση του ενδιαφέροντος για τον αναρχισμό ήταν αποτέλεσμα πρωτίστως των πρακτικών και οργανωτικών του ποιοτήτων, μια αντίστοιχη διάθεση επαναπροσέγγισης υπήρξε και για την πολιτική φιλοσοφία και θεωρία του αναρχισμού.
Ετσι, η σκέψη του Κροπότκιν προσεγγίστηκε, και συνεχίζει να προσεγγίζεται, από νεότερους μελετητές (R. Kinna, M. Adams, C. Cahm, Br. Morris μ.ά.) σε μια κατεύθυνση αποσαφήνισης και επαναξιολόγησής της.
Οπως υποστηρίζει και η Ψυχογιού, οι αντιλήψεις του «παραμένουν μια εναλλακτική λύση, άξια να καταλάβει σημαντική θέση στην πολιτική θεωρία» (4). Αν και το βιβλίο δεν υποστηρίζεται από την πλημμελέστατη επιμέλεια, παρ' όλα αυτά μόνο καλοδεχούμενο μπορεί να είναι στην, επίσης ελλιπή, ελληνική βιβλιογραφία περί αναρχισμού.
1. Παναγιώτα Ψυχογιού, Η Φιλοσοφία του Πιοτρ Κροπότκιν, Ανατολικός, Αθήνα 2016, σελ. 9. 2. Στο ίδιο, σελ. 13. 3. Στο ίδιο, σελ. 65. 4. Στο ίδιο, σελ. 282.
*Υποψήφιος δρ Πολιτικής Θεωρίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου