Το 4ο Θερινό Σχολείο Τζουμέρκων με τα μάτια και τη γραφίδα της Μαριάννας Αποστόλου, που έλαβε μέρος σ' αυτό.Δάνειο από τον ιστότοπο http://blogs.sch.gr/marapostol/

4ο Θερινό σχολείο Τζουμέρκων και Νοτιοανατολικής Πίνδου, 22-27 Αυγούστου 2016

         Του Γεφυριού της Πλάκας της Μαριάννας Αποστόλου
1-2-2015

Γεφύρι θρυλικό ορθώθηκες
στου Αράχθου τα ορμητικά νερά
με μύρια βάσανα ορθώθηκες
σαν αετός ψηλά με ανοιχτά φτερά

Σε βάφτισαν πολύ απλά
«της Πλάκας το γεφύρι»
ήσουν γεφύρι ιστορικό
για τη συμφωνία Πλάκας-Μυρόφυλλου

Εκεί Άρης και Ζέρβας
ενώθηκαν κατά των εχθρών
Όμως σε γκρέμισε η ορμή

των νερών πριν γίνεις 150 χρονών

Σήμερα θρηνούμε
την καταστροφή σου
μακάρι να βρεθεί ξανά Μπέγκας
από τα Πράμαντα να ξανακάνει θαύματα !!!

Τι θλίψη και τι οργή ένιωσα τότε όταν άκουσα ότι το θρυλικό γεφύρι της Πλάκας έπεσε… Και να που μου δόθηκε η δυνατότητα να γνωρίσω τον Άραχθο όταν με επέλεξαν ως μεταπτυχιακή φοιτήτρια να συμμετέχω στο 4^ο Θερινό σχολείο Τζουμέρκων. Το όνομα Άραχθος έχει τη ρίζα του στο ρήμα «αράττω», δηλαδή χτυπάω με δύναμη, συντρίβω. Ως ποτάμιος θεός, ήταν γεννημένος στην Πίνδο. Ο σοβαρός Άραχθος, η όμορφη Σαλαμπριά (Πηνειός) και ο ατίθασος Άσπρος (Αχελώος). Ένα βράδυ η Σαλαμπριά, κρυφά από τα αδέρφια της που κοιμόνταν, κατηφόρισε προς τον κάμπο για να συναντήσει κρυφά κάποιον από τους θεούς του Ολύμπου, ο Αχελώος και ο Πηνειός (Σαλαμπριά), είχαν αρχίσει το ταξίδι τους χωρίς εκείνον. Πάνω στη βιασύνη του ο Άραχθος, για να προλάβει τα αδέρφια του, παράσερνε θυμωμένος ότι έβρισκε στο δρόμο του προς τον Αμβρακικό κόλπο, όπου και πνίγηκε. Μάταια όμως. Απογοητευμένη κατευθύνθηκε προς τη γειτονική θάλασσα όπου και πνίγηκε. Ο Άσπρος όταν κατάλαβε ότι έλειπε η Σαλαμπριά, ανησύχησε και ορμητικός όπως ήταν κατρακύλησε χωρίς σκέψη τα βουνά, ψάχνοντας την αδελφή του. Ο Άραχθος στενοχωρημένος για τα αδέρφια του που χάθηκαν, άρχισε να τριγυρνά την Ήπειρο για να τα βρει. Όταν κατάλαβε ότι έχασε οριστικά τα αδέλφια του, έπεσε στο Ιόνιο πέλαγος και πνίγηκε. ( http://envifriends.blogspot.gr/ )
Το 4o Θερινό Σχολείο Τζουμέρκων και Νοτιοανατολικής Πίνδου με θέμα:  «Νερό: φυσικό και κοινωνικό/πολιτισμικό αγαθό» άρχισε τις εργασίες του στις 22 Αυγούστου 2016 και ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία στις 27 Αυγούστου 2016. Το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνεργασία με τους τοπικούς φορείς: α) Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Τζουμέρκων, β) Δήμο Βορείων Τζουμέρκων και γ) Σύλλογο Προστασίας Αράχθου για 6 μέρες επιμόρφωσε και μύησε στα μυστικά της επιτόπιας έρευνας 50 επιλεγμένους επιστήμονες.

Η πλατεία στους Καλαρρύτες

Μέσα στο υπέροχο φυσικό περιβάλλον πολύ κοντά στο Ιστορικό Γεφύρι της Πλάκας, φοιτητές/ριες, μεταπτυχιακοί φοιτητές/ριες,  επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων από όλη την Ελλάδα συγκεντρωθήκαμε και ασχοληθήκαμε με το θέμα «Νερό: φυσικό και κοινωνικό / πολιτισμικό αγαθό». Τη Δευτέρα 22 Αυγούστου σε μια ωραία αίθουσα του ξενοδοχείου«Τελωνείο» άρχισαν οι εργασίες με χαιρετισμούς από τους τοπικούς φορείς και ακολούθησαν οι κεντρικές ομιλίες. Ο Ευάγγελος Αυδίκος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ανέπτυξε την εισήγηση «Εισαγωγικά στον προβληματισμό και στις θεματικές του ΘΕΣΤ». Ακολούθησε η Ανδρομάχη Οικονόμου, Διευθύντρια Ερευνών, Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας Ακαδημία Αθηνών: «Κοινωνία και φύση: η πολλαπλή θεώρηση μιας σχέσης στον ελληνικό παραδοσιακό πολιτισμό» και ο Δ. Καλιαμπάκος, Καθηγητής Ε.Μ.Π.ανέπτυξε το θέμα: «Η αντανάκλαση της κατάρρευσης του Γεφυριού της Πλάκας στη σύγχρονη κοινωνική συνείδηση». Πριν το δείπνο ο Βασίλης Γκανιάτσαςπαρουσίασε το ντοκιμαντέρ «Το Γεφύρι της Πλάκας». Κάπως έτσι ολοκληρώθηκε  η πρώτη μέρα του 4^ου Θερινού σχολείου Τζουμέρκων.
Η επιλογή του νερού ως κεντρικού θέματος στο 4ο Θερινό Σχολείο συνδέεται με την κατάρρευση του γεφυριού της Πλάκας που συγκίνησε το πανελλήνιο. Η γέφυρα υποχώρησε «…γιατί λίγο πολύ φταίμε όλοι…». Η συγκίνησή του όταν μας διηγήθηκε τη στιγμή που έπεσε το γεφύρι είναι απερίγραπτη. Τα μάτια του βούρκωσαν και ευχήθηκε να ξαναγίνει το γεφύρι γιατί αυτό τους έδινε ζωή. Δυστυχώς μας είπε το γεφύρι δεν υπάρχει πια … φταίμε όλοι γιατί το γεφύρι είχε ρήγμα έτσι οι καταρρακτώδεις βροχές οδήγησαν στην κατάρρευσή του στις 1-2-2015. Και ολοκλήρωσε την αφήγησή του ως εξής «..αρκεί να το φτιάξουν, με πέτρα θα το φτιάξουν με σίδερο θα το φτιάξουν … αρκεί να το φτιάξουν…».

Η ομάδα στους Μελισσουργούς

Η αδιαφορία του σύγχρονου ανθρώπου για τη φύση οδηγεί σε παρόμοια φαινόμενα αφανισμού ανεπανάληπτων μνημείων τα οποία κουβαλάνε ιστορία και πολιτισμό. Έτσι η συνάντηση των επιστημόνων κοντά στο τραυματισμένο γεφύρι της Πλάκας αφιερώθηκε σε αυτό για να αναδειχθεί ο ρόλος που έπαιξε το γεφύρι στα δύσκολα χρόνια στην οργάνωση των Τζουμέρκων, τη μετακίνηση της κτηνοτροφίας, των μαστόρων της πέτρας καθώς και στη διαμόρφωση της ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής της περιοχής με αντιπροσωπευτικά δείγματα τα ορεινά πετρόχτιστα χωριά, αληθινά κοσμήματα από πέτρα, Καλαρρύτες και Συρράκο για τα οποία ο Κώστας Κρυστάλλης έγραψε:  «Προ της Ελληνικής Επαναστάσεως, οι Καλαρρύται είχον πλέον των 5000 κατοίκων και 3500 το Συρράκον. Ησχολούντο δε ιδίως τότε αμφοτέρων τούτων των κωμοπόλεων οι κάτοικοι εις το εμπόριον, ξενιτευόμενοι εις την αλλοδαπήν και αποκτώντες υπέροχα πλούτη, δι” ΄ων εκαλλώπιζον τας λαμπράς οικίας των και τα δημόσια οικοδομήματα εν τη πατρίδι, ούτως ώστε οι διερχόμενοι εκείθεν ξένοι περιηγηταί ανωμολόγουν έκπληκτοι εις τα απομνημονεύματά των την ευπορίαν και τον πολιτισμόν και την παιδείαν, άτινα επί των ορεινών τούτων πολισμάτων εύρισκον…»http://www.ethnos.gr/ipeiros/arthro/syrrako_kalarrytes_kosmimata_apo_petra-756530/.
Το νερό ως φυσικό αγαθό αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα για την επιβίωση κάθε οργανισμού. Παίζει καθοριστικό ρόλο σε όλα τα στάδια και τις φάσεις της ζωής του ζωικού και φυτικού βασιλείου και αποτελεί πολλάκις «μήλον της έριδος» των τοπικών κοινωνιών. Ο Άραχθος αποτελεί το υδάτινο στοιχείο των Τζουμέρκων και εμείς χωρισμένοι/ες σε έξι ερευνητικές ομάδες με συντονιστές τους πανεπιστημιακούς δασκάλους μυηθήκαμε σε επιτόπια έρευνα καταγράψαμε τους ήχους του νερού των πηγών και των ποταμών, τις διηγήσεις των κατοίκων για το ποτάμι. Γυναίκες μας αφηγήθηκαν πως κουβαλούσαν και έπλεναν τα ρούχα τους και τα στρωσίδια στο ποτάμι. Ζαλικωμένες ξεκινούσαν χαράματα με τα ρούχα στην πλάτη τους και έφταναν στο ποτάμι όπου τα έπλεναν και όταν στράγγιζαν τα πολλά νερά στην πλάτη πάλι τα έφερναν στο σπιτικό τους. Μας διηγήθηκαν απίστευτες ιστορίες για νεράιδες, όμορφες ξανθιές με μακριά μαλλιά που χόρευαν στο ποτάμι που αναρωτιούνταν οι ίδιες και απαντούσαν στην ερώτησή μας αν όντως τις είδαν… ναι έλεγαν με δισταγμό σαν να τις είδα, τις είδα που χόρευαν και άλλες ιστορίες για τις φιλονικίες για το νερό ανάμεσα σε γειτονικά χωριά, για τις κακουχίες τους καημούς και τα βάσανα αλλά και τις παραδόσεις τα προξενιά στις βρύσες και τα ερωτικά συναπαντήματα.
Πρωινή πεζοπορία ομάδας συμμετεχόντων, Τετάρτη 24 Αυγούστου 2016. Στάση στη δυτική πλευρά του Άραχθου, μπροστά από την γκρεμισμένη γέφυρα. Οι μπουλντόζες έχουν ξεκινήσει τις εργασίες για την αποκατάσταση της γέφυρας της Πλάκας
Ο επιστημονικός υπεύθυνος του 4^ου Θερινού σχολείου Τζουμέρκων, ο Ευάγγελος Αυδίκος, καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, τρέφει ιδιαίτερη αγάπη για την περιοχή των Τζουμέρκων καθώς κατάγεται από αυτόν τον επίγειο παράδεισο. Με ιδιαίτερο ζήλο μας βοήθησε να ανακαλύψουμε μυστικά της περιοχής, να μάθουμε αυθεντικές ιστορίες βγαλμένες από στόματα απλοϊκών ανθρώπων και να ζήσουμε μοναδικές εμπειρίες. Να συμμετέχουμε στα παραδοσιακά πανηγύρια, να ακούσουμε παραδοσιακά τραγούδια και να χορέψουμε ηπειρώτικους παραδοσιακούς χορούς. Να περπατήσουμε στους πετρόχτιστους παραδοσιακούς οικισμούς που είναι περιτριγυρισμένοι από τις πανύψηλες άγριες κορυφές  των Αθαμανικών ορέων ή Τζουμέρκων της Κεντρικής Πίνδου. Να γνωρίσουμε τα γραφικά Τζουμερκιώτικα χωριά που βρίσκονται ανάμεσα στον Ασπροπόταμο και στον Άραχθο, Καλαρρύτες, Συρράκο,  Μελισσουργούς, Πράμαντα, Άγναντα, Κυψέλη κ. ά. , να πάρουμε συνεντεύξεις από τους κατοίκους των χωριών αυτών οι οποίοι συνεχίζουν ακοίμητοι φρουροί της ελληνικής παράδοσης.

Ράφτινγκ στον Άραχθο

Το τοπίο μαγεύει και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη και η φιλοξενία των κατοίκων τα κεράσματα και τα παραδοσιακά πανηγύρια έκαναν τη διαμονή μας αξέχαστη. Οι περιηγήσεις στο επιβλητικό τοπίο των Τζουμέρκων, το ράφτινγκ στα ορμητικά νερά του Άραχθου, το κολύμπι στα παγωμένα νερά του καταρράκτη θα μας μείνουν εμπειρίες αξέχαστες στο διάβα του χρόνου. Δεκάδες φορές αναφώνησα «πάντα εν σοφία εποίησας»…γιατί πράγματι η κάθε γωνιά της χώρας μας είναι ένας θησαυρός και εμείς οφείλουμε όχι να δείχνουμε σεβασμό στην πολιτιστική κληρονομιά που μας χάρισαν οι πρόγονοί μας, αλλά να μπορέσουμε να εκπαιδεύσουμε τη νέα γενιά να αναπτύξει αγάπη και σεβασμό για την πολιτιστική μας ταυτότητα. Για τη διατήρηση αυτής της κληρονομιάς προσπαθήσαμε μετά την επιμόρφωση που μας έγινε να καταγράψουμε τις αφηγήσεις σε επιτόπια έρευνα και να συγκεντρώσουμε ουσιαστικό αρχειακό υλικό για το 4^ο Θερινό Σχολείο Τζουμέρκων.

Παραδοσιακό σπίτι

Τα Τζουμερκοχώρια έπαιξαν σπουδαίο ρόλο κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας καθώς ο Άραχθος αποτελούσε το φυσικό σύνορο μεταξύ της ελεύθερης Ελλάδας και του  οθωμανικού κράτους.  Σημαντικά γεγονότα διαδραματίστηκαν και στα νεότερα χρόνια στην αντίσταση κατά των γερμανών κατακτητών. Δίπλα στο μονότοξο γεφύρι της Πλάκας, του οποίου αντικρίσαμε πια το γκρεμισμένο τόξο (μήκος 40 μέτρα και ύψος 20 μέτρα) υπάρχουν και τα ερείπια από το παλιό τελωνείο.

Καλαρρύτες

Εραστές πια αυτού του επίγειου παραδείσου επιστρέψαμε στον τόπο μας και διηγηθήκαμε τις όμορφες αυθεντικές ιστορίες, τους καημούς των απλοϊκών αλλά ρυτιδιασμένων ανθρώπων από  τις δυσκολίες της δύσβατης αυτής περιοχής και τα βάσανα της ζωής. Μείναμε ενθουσιασμένοι για όσα είδαμε, ακούσαμε, βιώσαμε. Αγαπήσαμε τα Τζουμερκιώτικα χωριά και γοητευτήκαμε από την απλοϊκότητα και την φιλοξενία των κατοίκων. Ως ερευνητές συγκεντρώσαμε σημαντικό αρχειακό υλικό που περιλαμβάνει φωτογραφίες, συνεντεύξεις, βίντεο το οποίο θα μπορέσει να βοηθήσει τους μελετητές των Τζουμέρκων. Ευχαριστούμε από καρδιάς το 4^ο Θερινό σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και τον εμπνευστή του Ευάγγελο Αυδίκο για την ευκαιρία που μας δόθηκε να ζήσουμε μοναδικές εμπειρίες, να αποκτήσουμε γνώσεις, να κάνουμε αληθινούς φίλους και να μοιραστούμε συναισθήματα. Απομένει οι έξι ερευνητικές ομάδες να καταθέσουμε τα έξι κείμενα για τον δικό μας ερευνητικό τομέα που θα εμπλουτίσουμε τη βιβλιογραφία για την περιοχή. …Μέσα στην άδεια πλατεία άκουγα τον ήχο από τις μπότες του Άρη Βελουχιώτη, που ανέβαινε τις σκάλες του πέτρινου κτίσματος, για να μιλήσει, ίσως για τελευταία φορά, σε μια λαϊκή συγκέντρωση. Άκρα του τάφου σιωπή όση ώρα μιλούσε ο καπετάνιος. Ίσως όλοι να ένιωθαν την καυτή ανάσα του τέλους που πλησίαζε γράφει ο καθηγητής Ευάγγελος Αυδίκος . http://www.efsyn.gr/arthro/panagia-grammeni….

Η ομάδα στους Καλαρρύτες

Ελπίζουμε πως οι εργασίες που άρχισαν για το γεφύρι της Πλάκας θα συνεχιστούν…για να επουλωθούν οι πληγές του και να συνεχιστεί η ιστορία του.